چرا آب شور برای ما قابل آشامیدن نیست؟

مصرف آب برای بقای ما ضروری است، بااین‌حال بیش از ۹۶ درصد آب مایع موجود در سیاره‌ی ما را آب اقیانوس تشکیل می‌دهد. آب اقیانوس به حدی در خود نمک دارد که انسان نمی‌تواند آن را بنوشد. آب شور دریا تشنگی انسان را برطرف نمی‌کند و مصرف بیش از حد این آب ممکن است باعث مرگ شود. چرا نمی‌توانیم از آب دریا استفاده کنیم؟ پاسخ به این سؤال برخلاف تصورات بسیاری از مردم، ساده است: آب دریا برای کلیه‌های ما بیش از حد شور است.

براساس داده‌های رسمی منتشرشده توسط اداره‌ی ملی اقیانوسی و جوی ایالات متحده‌ی آمریکا، تقریباً ۳٫۵ درصد وزن آب دریا را نمک حل‌شده در آن تشکیل می‌دهد. اگر تمام نمک موجود در اقیانوس حذف و روی سطح زمین پخش شود، لایه‌ی نمک ممکن است بیش از ۱۶۶ متر ارتفاع داشته باشد، یعنی تقریباً به بلندی یک ساختمان اداری ۴۰ طبقه.

شوریِ آب دریا به حدی زیاد است که بدن انسان توانایی هضم ایمن آن را ندارد چون آن‌طور که راب دیسل، از اعضای مؤسسه‌ی ژنومیک تطبیقی سکلر در موزه‌ی تاریخ طبیعی آمریکا می‌گوید، سلول‌های ما به آب نسبتاً خالص نیازمند هستند. دیسل ادامه می‌دهد: «در بسیاری از حیوانات، کلیه می‌تواند ناخالصی‌های آب را تصفیه کند. وقتی آب شور می‌نوشید نمک بسیار زیادی وارد بدن خود می‌کنید و اکنون بدن نیاز دارد آن مقدار نمک را خارج کند.»

بدن برای خارج کردن نمک، از ادرار استفاده می‌کند. کلیه ناخالصی‌ها را در آب اضافی ترکیب و تبدیل به ادرار می‌کند و ادرار به سمت مثانه می‌رود تا از بدن خارج شود. بااین‌حال کلیه صرفاً می‌تواند ادراری تولید کند که شوری کمتری نسبت‌ به خون ما داشته باشد.

آب دریا به‌طور معمول نسبت‌ به خون انسان، حاوی سه برابر نمک بیشتر است. این یعنی به ازای هر فنجان آب شوری که می‌نوشید، باید دست‌کم همان مقدار آب عادی را نیز مصرف کنید تا کلیه‌ها بتوانند نمک اضافی را دفع کنند.

راب دیسل می‌گوید ممکن است با خود فکر کنید که مصرف مقدار بیشتری از آب دریا اقدام مناسبی است، اما نباید چنین کاری کنید: «در این حالت نمک بیشتری وارد بدن می‌شود و برای دفع آن لازم است آب بیشتری بنوشید. بنابراین آب شور هرگز نمی‌تواند تشنگی شما را رفع کند. مصرف این آب شما را تشنه‌تر می‌کند.»

بعضی از حیوانات توانایی نوشیدن آب شور را دارند، چرا ما نمی‌توانیم؟

شماری از حیوانات در اکوسیستم‌های اقیانوسی خودشان را با شرایط سازگار کرده‌اند و می‌توانند بدون مشکل آب شور بنوشند. مجله‌ی Audubon Society می‌نویسد پرندگان دریایی نظیر قادوس‌ها، مرغ‌های دریایی و پنگوئن‌ها که ممکن است هفته‌ها بدون دسترسی به آب شیرین در اقیانوس حضور داشته باشند دارای غده‌های نمکی تخصصی و شیارهای ویژه‌ای در منقار خود هستند و می‌توانند نمک اضافی موجود در آب را قبل از رسیدن به معده و جذب شدن در خون، تصفیه و پاکسازی کنند.

پستانداران دریایی نظیر وال‌ها، دلفین‌ها و فک‌ها نیز خودشان را با محیط‌هایی که دارای آب شیرین کم هستند یا اینکه به‌طور کلی آب شیرین ندارند، تطبیق داده‌اند. راب دیسل می‌گوید: «پستانداران دریایی دارای آنزیم‌‌ها و ساختارهای سلولی به‌خصوصی هستند که به آن‌ها امکان می‌دهد نمک اضافی را از بدن خود پاک کنند. انگار این حیوانات اَبَرکلیه دارند.»

چرا ما انسان‌ها چنین ساختارهایی در بدن خود نداریم؟ چرا انسان‌ها و تقریباً تمامی حیوانات خشکی‌زی برای مصرف آب شیرین تکامل یافته‌اند، آن هم در شرایطی که آب شور موجود در زمین تا این حد زیاد است؟

ازآنجاکه حیوانات صدها میلیون سال پیش از دریاهای باستانی بیرون آمدند و شروع به سازگاری با زندگی در خشکی کردند، گونه‌های مختلف از زیستگاه‌های ساحلی که حاوی مقدار زیادی آب شور بود فاصله گرفتند. بسیاری از گونه‌های خشکی‌زی ازجمله اجداد نخستی انسان، در نهایت در اکوسیستم‌های زمینی که شامل مقدار فراوانی آب شیرین در رودخانه‌ها و دریاچه‌ها بود و مقدار بسیار کمی منبع آب شور داشت، سکنی گزیدند.

احتمالاً این موضوع باعث شده در گذر زمان سازگاری‌های بیولوژیکی جدیدی در انسان ایجاد شود تا انسان بتواند آب غیر شور بنوشد. راب دیسل می‌گوید: «بسیاری از اجداد ما درمعرض آب شور نبودند. بنابراین فرایند انتخاب طبیعی بر هضم آب غیرشور تأکید کرد و فیزیولوژی ما به حدی اصلاح شد که مختل کردن آن با آب شور به اقدامی بسیار خطرناک و آسیب‌زا تبدیل شده است.»