در آزمایشگاه‌های رویابینی چه می‌گذرد و محققان چه موضوعاتی را دنبال میکنند؟
اکثر افراد خواب می‌بینند و کمتر کسی است که در زندگی رویایی ندیده باشد. تاکنون تحقیقات گسترده‌ای در زمینه خواب و رویا انجام شده و محققان به نتایج بسیار جالبی در مورد این حوزه دست یافته‌اند. اما محققان در آزمایشگاه‌ها به دنبال چه موضوعاتی هستند؟ اصلا چرا محققان در زمینه خواب و رویا تحقیق میکنند؟
اگر نیم نگاهی به زمانی که در طول زندگی‌مان در خواب و رویا هستیم بیندازیم، متوجه می‌شویم همه افراد در سراسر جهان فارغ از سن و جنسیت خواب می‌بینند. تا جایی که گفته می‌شود فقط افراد با بیماری‌های خاص که تعداد آنها در جهان نادر است، احتمالا در بازه‌های زمانی خواب نبینند. در غیر این صورت همه انسان‌ها در همه گروه‌های سنی خواب می‌بینند.
در بازه زمانی که خواب هستیم، سیکل‌های رویابینی را تجربه می‌کنیم. تحقیقات نشان می‌دهند که هر شخص به طور متوسط هر شب ۴ تا ۵ بار خواب می‌بیند. یعنی حدود ۲۰ درصد از کل زمان خواب به رویابینی می‌گذرد.
این زمان معادل یک و نیم ساعت در هر شب است. در واقع هر فرد به طور متوسط هر شب زمانی حدود یک ساعت و نیم را در حالت رویا دیدن می‌گذارند.
به طور میانگین ما چهار سال از عمرمان را به رویابینی می‌گذرانیم. البته این عدد تقریبی است و فرض شده که ما تقریباً یک سوم از عمرمان را در خواب هستیم. بنابراین در سن ۷۰ سالگی تقریبا بیش از ۲۰ سال از عمر خود را در خواب بوده‌ایم. برخی از افراد ۲۰ درصد زمان خواب را در حال رویابینی هستند.
افراد جوان معمولا بین ۱۵ تا ۳۰ درصد زمان خواب در حال رویابینی هستند. نوزادان در حدود ۴۵ تا ۶۵ درصد زمان خواب را رویا می‌بینند. نوجوانان سنین ۱۸ تا ۳۰ سال حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد، سنین ۳۰ تا ۵۰ سال در حدود ۱۸ تا ۲۵ درصد و افراد مسن در حدود ۱۳ تا ۱۸ درصد از زمانی که در خواب هستند رویا می‌بینند.
تصور کنید اگر همین زمان در بیداری در اختیار شما بود، با آن چه کار می‌کردید؟ با این اعداد و ارقام کاملا روشن است که این ساعت‌ها، روزها و سال‌های زندگی برای محققان اهمیت دارد و می‌خواهند بدانند چطور می‌توان محصول خوبی از چنین زمان‌هایی گرفت؟ آیا می‌توان از دنیای خواب و رویا برای دنیای بیداری محصولاتی به وجود آورد؟ آیا می‌توان کیفیت دنیای خواب را ارتقا داد؟ و اصولا این زمانی که به خواب و رویا می‌گذرد آیا می‌تواند بهره و محصولی برای زمان بیداری به همراه داشته باشد؟
محققان در تلاشند از این ۴ سال عمری که به طور متوسط در خواب می‌گذرد، به شکلی مناسب و هوشیارانه بهره‌مند شده و به رشد و بالندگی فرد کمک کنند.
آیا همه خواب می‌بینند؟
شاید شما هم شنیده باشید که برخی می‌گویند اصلا خواب نمی‌‌بینند. از نظر تحقیقات علمی که تاکنون انجام شده است، همه افراد سالم از نظر ذهنی و مغزی خواب می‌بیینند، اما این افراد به سادگی رویاهایشان را فراموش کرده و گمان میکنند که خوابی ندیده‌اند.
در صورتی که مقدار زیادی داروی ضد رویابینی مصرف کرده باشید، چنین مسئله‌ای صحت دارد. در غیر این صورت امکان ندارد شخصی در طی شب رویا نبیند. حتی گفته می‌شود اگر فردی سالم و بدون مصرف دارو خواب نبیند، دچار جنون و دیوانگی می‌شود.
وقتی مطمئن می‌شویم که همه ما خواب می‌بینیم و خواب موضوعی مشترک در بین تقریبا همه انسان‌هاست، موضوع جذاب می‌شود و نتیجه و محصول رویاها برای ما نیز حایز اهمیت خواهد شد.
نظر محققان در زمینه رویا
محققان سراسر دنیا در زمینه خواب و رویا تحقیقات گسترده‌ای را از سال‌ها قبل آغاز کرده‌اند و به مسائل و نکات جالبی هم در این زمینه دست یافته‌اند.
مسئله REM در سال ۱۹۵۳ کشف شد این حالت تقریباً همیشه در وضعیت رویابینی وجود دارد. «یوجین آسرینسکی»، دانشجوی جوان و تازه فارغ التحصیل دانشگاه شیکاگو زیر نظر دکتر «ناتانیا کلیپمن» کار می‌کرد. دکتر کلیپمن در زمینه رویابینی تخصص داشت و آنها روی الگوی رویابینی در کودکان تازه متولد شده مطالعه می‌کردند و متوجه حرکات نامنظم چشم در نوزادان شدند.
این حرکات در فواصل زمانی منظمی ظاهر می‌شد. آنها در ادامه تحقیقات خود با استفاده از دستگاه «الکتروانسفالوگرام» (EEG) امواج مغزی افراد بالغ را نیز ثبت و ضبط کردند. در زمان‌ها و دقایق مختلف آزمایش تغییراتی در پتانسیل الکتریکی مغز رخ می‌دهد. این تغییرات در دستگاه الکتروانسفالوگرام تقویت شده و الگوهای متغیر مغزی روی صفحه گرافیکی به صورت خطوط موجی شکل امواج مغزی قابل مشاهده هستند.
برای ثبت امواج گوناگون مغز قلم‌های مختلفی وجود دارد: یک قلم کشش‌های ماهیچه‌ای و دو قلم دیگر تغییرات حرکات چشم را ثبت میکنند. سال‌هاست که محققان رویابینی از دستگاه الکتروانسفالوگرام استفاده میکنند البته باید توجه داشته باشید که مدت زمان آزمایش با این دستگاه نباید بیشتر از ۲۰ تا ۳۰ دقیقه باشد.
آسیرنسکی و کلیپمن وقتی فهمیدند که افراد بزرگسال هم مانند کودکان دوره‌های REM دارند، بسیار متحیر شدند. آنها می‌توانستند در طی دوره زمانی REM فرد را از خواب بیدار کرده و در مورد رویایش از وی سوال کنند.
تقریباً کلیه محققین از گوشه و کنار دنیا نتایج تحقیقات این دو محقق را تایید میکنند و به آن صحه می‌گذارند. انسان‌ها الگوی گردشی دوره‌های خواب دارند یعنی افراد بزرگسال به طور میانگین در طول شب چهار تا پنج دوره زمانی REM را تجربه میکنند که مربوط به عمیق‌ترین سطوح خواب است.
این پریودهای زمانی هر ۱۹ دقیقه یک بار در طی خواب رخ می‌دهند و هر کدام زمان مشخصی طول می‌کشد. در ابتدا با زمان کمی حدود ۱۰ دقیقه آغاز شده و نزدیک به زمانی حدود ۳۰ تا ۴۵ دقیقه به پایان می‌رسد. این دو محقق آزمایشات خود را در رده‌های سنی مختلف انجام داده و به اطلاعات جالبی دست یافتند.
دانشمندان متوجه شدند رویابینی یک تجربه عمومی است و تفاوت افراد در به خاطر آوردن رویاهاست نه در مورد خود رویابینی.
در ابتدا دانشمندان بر این باور بودند که تمام رویاها در زمان REM رخ می‌دهند ولی بعدها به این نتیجه رسیدند که در زمان‌های دیگری به نام Non-Rem هم رویاها تجربه می‌شود.
محققان تغییرات فیزیولوژیکی بسیاری را در پریودها کشف کرده‌اند همچون سریع‌تر شدن ضربان قلب، بالا رفتن و نامنظم شدن سرعت تنفس، فشارخون نامنظم، تغییراتی در اندام‌های جنسی، شل شدن برخی ماهیچه‌های بزرگ بدن و انقباض نامنظم ماهیچه‌های صورت و انگشتان.
طبق مطالعات انجام شده، حیوانات اهلی مثل سگ و گربه هم رویابینی را تجربه میکنند. به طور کلی همه گونه‌های پستانداران به جز مورچه‌خوار و گونه‌هایی از پرندگان رویابینی را تجربه میکنند. با وجودی که ما از محتوای رویاهایی که حیوانات می‌بینند آگاه نیستیم، ولی بر اساس یافته‌های تحقیقاتی مشخص شده که حیوانات نیز رویا می‌بینند.
در آزمایشگاه‌های رویابینی روی چه موضوعاتی بررسی می‌شود؟
در آزمایشگاه‌های رویابینی، رویابین‌ها تحت تحریکات و آزمایش‌های مختلف قرار گرفته و واکنش‌های آنها مورد مطالعه قرار می‌گیرد.
رویاهای حاوی خلاقیت‌های هنری
در طول تاریخ، بسیاری از رویاها به ثبت رسیده که خلاقیت یا اختراعی را به همراه داشته است. برای مثال ایده چرخ خیاطی برای اولین بار در خواب کشف شد. برخی نویسندگان و شاعران می‌گویند در حالت خواب اشعاری زیبا را سروده‌اند. ایده طراحی بسیاری از آثار هنری نیز در خواب شکل گرفته است.
بررسی چنین رویاهایی برای محققان اهمیت دارد تا متوجه شوند چرا برخی افراد می‌توانند ایده‌های خلاقانه را در رویا ببینند؟ چطور می‌توان چنین رویاهایی را تجربه کرد؟ آیا راهکاری وجود دارد که به ما کمک کند وقتی خواب هستیم ایده‌ای خلاقانه را ببینیم و در بیداری آن را به واقعیت تبدیل کنیم؟
رویاهای پرواز
یکی دیگر از دسته رویاهایی که برای محققان بررسی آن اهمیت دارد، رویاهای پرواز کردن است. این سری رویاها نیز مورد بررسی قرار می‌گیرند. تجربه‌های سقوط و پرواز در رویا از جمله تجاربی هستند که ممکن است بسیاری با آن برخورد داشته باشند. محققان با بررسی فرکانس‌ها و امواج مغزی در جستجوی علت دیدن چنین رویاهایی هستند.
رویاهایی جنگ، درگیری، دشمنی و دوستی
شاید برای شما هم پیش آمده باشد که رویایی از دعوا کردن، مبارزه یا رویارویی را تجربه کرده باشید. چرا چنین رویاهایی می‌بینیم؟ چرا گاهی اوقات برخی در رویا با ما دشمنی میکنند و گاهی برخی افراد روابط دوستانه‌ای با ما دارند؟ آیا این رویاها می‌تواند انعکاسی از بیداری را به نمایش بگذارد؟
آیا اگر در رویا بتوانیم بر دشمن چیره شویم، این حالت در بیداری نیز اهمیت دارد؟ برخی قبایل کهن بر این باور بودند که وقتی شخصی بتواند در خواب بر دشمن پیروز شود، در بیداری قدرتمندتر ظاهر می‌شود و از این قابلیت برای توانمندتر کردن خود استفاده می‌کردند. به همین دلیل بررسی این رویاها در آزمایشگاه‌ها برای محققان اهمیت دارد.
رویاهای بارداری و زایمان
یکی دیگر از دسته رویاهایی که در آزمایشگاه بدان توجه می‌شود، رویاهای بارداری و زایمان است. برخی محققان بر این باورند وقتی خانمی باردار، رویاهای وضع حمل را می‌بیند، به او کمک می‌کند در بیداری بتواند تجربه وضع حمل راحت‌تری داشته باشد. محققان رویاهای بسیاری از افراد باردار را تاکنون مورد بررسی قرار داده و به نتایج جالبی در این زمینه دست پیدا کرده‌اند.
رویاهای حاوی پند و اندرز
یک دسته دیگر از رویاها، آن مواردی است که رویابین پند، اندرز یا نصیحتی را در عالم رویا دریافت می‌کند. آیا باید به آن عمل کرد؟ آیا باید آن را نادیده گرفت؟ چرا برخی چنین رویاهایی می‌بینند؟ پاسخ این سوالات نیز در برخی آزمایشگاه‌های رویابینی مورد توجه قرار گرفته است.
در موارد دیگری رویابین‌ها علاقه‌مند هستند صداهایی را که در حین خواب می‌شنوند تشخیص داده و تفکیک کنند، به اطلاعاتی که در زمان خواب آنها داده می‌شود گوش فرا دهند و پس از بیدار شدن همه را بازگو کنند. یا وقتی رویا شروع می‌شود در رویا از آنها خواسته می‌شود با فشردن دکمه‌ای علامت دهند و دستورالعمل‌هایی را که در زمان بیداری به آنها داده شده در خواب به اجرا درآورند.
وقتی فرد می‌تواند در رویا مکالمه کند، می‌تواند مشکلات پنهانی در ضمیر ناخودآگاه را بازگو کرده و ایده‌های خلاقانه‌ای را در رویا برای حل آن به دست بیاورد.
رویاهای آگاهانه
برخی افراد در هنگام خواب دقایق زودگذری از هوشیاری را تجربه میکنند و هوشیاری در عالم رویا از یک رشته فکری منفرد شروع شده و سپس تبدیل به رویای گسترده‌ای می‌گردد. برخی به راحتی می‌توانند این حالت هوشیاری را حفظ کرده و با اراده و خواست خود دست به انجام فعالیت‌هایی بزنند.
این افراد قادرند در رویاهایشان آرزوهای عمیق و قلبی خود را تجربه کنند. آنها می‌توانند عاشق شوند به سرزمین‌های دور و نزدیک سفر کنند و به هر زبانی که دوست دارند صحبت کنند. به یک موجود افسانه‌ای تبدیل شوند و بمیرند یا زنده شوند. آنها قادرند راه‌حل‌هایی برای مشکلات زندگی‌شان پیدا کنند و خلاقیت‌های هنرمندانه‌ای را کسب کنند. این افراد می‌توانند با هوشیاری خود ماجراهای هیجان انگیز ایجاد کنند. برخی از این تجارب در آزمایشگاه‌های رویابینی تحت بررسی قرار می‌گیرند.
در حدود ۱۰ درصد افراد در هر ماه حداقل یکبار یا بیشتر رویای آگاهانه را تجربه میکنند. در حالت رویای آگاهانه یا شفاف، رویابین از این واقعیت که در حال رویا دیدن است آگاهی دارد و با اینکه کنترل عالم غیر رویا را ندارد، اما می‌تواند روی محتوای رویای خود کنترل داشته باشد. رویابین می‌تواند با تمرین و آموزش مهارت کنترل رویا را در خود تقویت کند.
به یک مسئله مهم توجه کنید؛ اکتشاف سرزمین رویاها مانند هر سفر پر ماجرایی خطرات و ریسک‌های خودش را دارد که شاید در همین لحظه در کمین شما باشد.
رویاهای سفر
از دیگر موضوعاتی که در آزمایشگاه‌های رویابینی مورد بررسی قرار می‌گیرد، رویاهای سفر کردن است که این مورد نیز مورد توجه قرار دارد.
بررسی امواج مغزی و توسعه ابزارهای رویابینی
در همه موارد ذکر شده بررسی امواج مغزی توسط محققان در آزمایشگاه یکی از موضوعات مهمی است که مورد توجه قرار دارد. شاید برایتان جالب باشد بدانید که تاکنون اپلیکیشن‌های مختلفی در زمینه خواب و رویا توسعه یافته و همچنین ابزارهای متعددی در این زمینه از سوی محققان در سراسر جهان توسعه یافته‌اند.
چنین ابزارهایی با اهداف مختلف تولید می‌شوند. برخی گجت‌ها به افراد کمک میکنند تا خواب راحت‌تری را تجربه کنند و بسیاری از آنها در به خاطر آوردن رویاها فرد را همراهی میکنند. بسیاری از افراد در به خاطر آوردن رویاهای خود با مشکلات بسیاری روبرو هستند و چنین ابزارها و اپلیکیشن‌هایی بسیار کمک‌کننده هستند.
آینده فعالیت‌های رویابینی
این همه توجه و تحقیق درباره رویابینی به کجا خواهد رسید؟ هیچ کس به درستی نمی‌داند ولی نظرات و تفکرات جالبی در این زمینه وجود دارد.
تحقیقات در زمینه رویابینی ادامه دارد. پیشتر نیز گفته شده بود که دانشمندان برای نخستین بار توانسته‌اند با ورود به رویای افراد در حالت رویابینی آگاهانه، با رویابین تعاملی دو طرفه شامل گفتگو و سوال و جواب داشته باشند. محققان امیدوارند با برقراری ارتباط تعاملی در رویا بتوانند ریشه برخی مشکلات از جمله افسردگی و اضطراب را از زبان بیماران در عالم خواب بشنوند.
