آیا دستگاه‌های دروغ سنج واقعیت دارند و کار می‌کنند؟
تردیدی نیست که اکثر مردم دستکم بعضی اوقات به دروغ‌های کوچک و مصلحت‌آمیز روی می‌آورند. هر چند به‌طور میانگین، هر فرد بالغ روزانه ۱٫۷ دروغ می‌گوید، دیگرانی هستند که به نسبت دروغ‌های بیش‌تری می‌گویند. به گزارش بنگاه خبری بی‌بی‌سی، جامعه علمی به دلیل همین دروغ‌گویان مزمن از دوران‌های بسیار قدیم به‌دنبال راهکار علمی و اصولی برای تشخیص دروغ از حقیقت بوده‌اند.
بسیاری از مردم بر این باورند که در تشخیص دروغگوها خوب هستند؛ اما این‌طور نیست. یافته‌های محققان نشان می‌دهد که افراد در تشخیص فریب به وسیله علائم غیرکلامی تنها در حدود ۴۵ تا ۶۰ درصد موارد درست عمل می‌کنند. به عبارت ساده‌تر، ما انسان‌ها آن‌طور که خودمان تصور می‌کنیم، آنقدرها در تشخیص دروغ خوب نیستیم. به همین دلیل، آزمون‌های دروغ‌سنجی یا پلیگراف تبدیل به روشی برای یافتن حقیقت شده‌اند.
حال، چه دستگاه‌های دروغ‌سنج به وسیله نهادهای مجری قانون یا بخش‌های خصوصی مورد استفاده قرار گیرند، واقعیت این است که یافتن دروغ بسیاری از پیچیده‌تر از آن است که بسیاری در ذهن دارند.
تاریخچه دستگاه دروغ‌سنج
درحالی‌که نسخه‌های قدیمی زیادی از دستگاه‌های دروغ‌سنج وجود داشته است؛ اما دستگاهی که جارن لارسون در سال ۱۹۲۱ ساخت، اولین نسخه مدرن بود. لارسون، یک روانشناس کانادایی بود که در آن زمان با اداره پلیس برکلی، کالیفرنیا همکاری می‌کرد. دستگاهی که او ساخته بود می‌توانست ضربان قلب، فشار خون و تنفس فرد را به‌طور هم‌زمان اندازه‌گیری و ثبت کند.
او اختراع خود را «پلی گراف» نام‌گذاری کرده بود که ترکیبی از واژه‌های یونانی پُلی (به معنای چندگانه) و گراف (به معنی نوشته‌ها) است. رئیس اداره پلیس برکلی خیلی زود به ارزش دستگاه لارسون برای بازجویی از مظنونین پی‌برد. او به لارسون این اجازه را داد تا دستگاه‌های خود را در طی تحقیقات واقعی پلیس اصلاح و به‌روز رسانی کند.
لئونارد کیلر (سمت چپ) در حال آزمایش دستگاه دروغ‌سنج خود روی مارجوری کریتون در حضور آگوست وولمر در جریان محاکمه‌ای در شیکاگو در سال ۱۹۳۲.
لئونارد کیلر، دستیار لارسون با توجه بیشتر به روش طرح پرسش دست به اصلاح تست‌های پلیگراف مدرن زد. کیلر علاوه بر اینکه تجهیزات سنگین و دست‌وپاگیر دروغ‌سنجی را به قابل‌حمل تبدیل کرد، توانست مجرایی برای ثبت تعرق نیز به دروغ‌سنج‌ها اضافه کند. بعدا ثابت شد که این اصلاح جدید به‌شدت مؤثر بوده است.
در همین حال، با وجودی که پیش از کیلر بیشتر توجه محققان به تحقیقات در مورد کشف دروغ بود، او به ارزش تجاری آزمون‌های پلیگراف پی برده بود. کیلر همچنان در سال‌های آینده به اصلاح دستگاه پلیگراف خود ادامه داد و حتی آموزشگاهی برای آموزش نحوه انجام آزمون‌های پلیگراف به علاقه‌مندان تأسیس کرد.
دستگاه دروغ‌سنج چگونه کار می‌کند؟
دستگاه‌های دروغ‌سنج برخی واکنش‌های بدن را ثبت می‌کنند که می‌توانند به تشخیص دروغ یا حقیقت کمک کنند. دروغ‌سنج‌ها مواردی مانند ضربان قلب، فشار خون، سرعت تنفس و تعریق کف دست را اندازه‌گیری می‌کنند. در واقع، دستگاه‌های پلیگراف مانند سایر تکنیک‌های تشخیص دروغ، تأثیر غیرمستقیم دروغ را اندازه می‌گیرند.
عموماً وقتی فرد دروغ می‌گوید، استرس در او افزایش می‌یابد و با تکنیک‌های تشخیص دروغ نیز تغییرات رفتاری و برانگیختگی‌های فیزیولوژیکی در هنگام استرس ثبت و ضبط می‌شوند. بنابراین آزمون‌های پلیگراف نه خود فریب یا دروغگویی بلکه نشانه‌های احتمالی آن را در فرد رصد می‌کنند. سپس این اطلاعات به همراه آنچه پیش از این در مورد فرد دانسته می‌شد، برای رسم تصور واضح‌تری از او و اینکه آیا دروغ یا راست می‌گوید به کار می‌رود.
دستگاه‌های دروغ‌سنج چگونه مورد استفاده قرار می‌گیرند؟
دستگاه‌های دروغ‌سنج در سرتاسر جهان در کشورهایی مانند ژاپن، روسیه و چین مورد استفاده قرار گرفته‌اند؛ اما فناوری آن تا حد زیادی دست‌نخورده باقی‌مانده است. پیش از شروع آزمون اصلی یک مصاحبه طولانی حدود یک ساعته وجود دارد. با این کار، آزمونشونده را برای سوالاتی که قرار است از او پرسیده شود آماده می‌کنند و در همین حال، سعی می‌کنند هرگونه حواس‌پرتی را از میان بردارند.
پس از آن، یک آزمون تمرینی انجام می‌شود که معمولاً در آن تعدادی سؤال سرراست و ساده پرسیده می‌شود. هدف این است که فرد را آرام کنند تا کاملاً راحت باشد و متوجه روش انجام آزمون شود. در این مرحله هیچ سؤال غافلگیرکننده‌ای از فرد پرسیده نمی‌شود، بلکه هرآنچه از آزمونشونده پرسیده می‌شود معلوم است.
یافتن دروغ بسیاری از پیچیده‌تر از آن است که بسیاری در ذهن دارند.
سپس تجهیزات به فرد متصل می‌شود که معمولاً شامل یک سنجش‌گر فشار خون، الکترودهایی که به انگشتان یا کف دست وصل شده، دو لوله که به دور سینه و شکم پیچیده می‌شوند است. در همین حال، ممکن است وسیله‌ای برای ثبت جریان خون در نوک انگشتان دست استفاده شود. در همین حال، در برخی آزمون‌های پلیگراف از تشخیص‌دهنده‌های حرکت روی صندلی استفاده می‌شود که می‌تواند حرکات اضافی فرد (به‌خصوص برای فریب آزمون) را ثبت کند.
آزمونشونده در این مرحله حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه به تجهیزات متصل می‌شود. بااین‌حال، باید حدود دو ساعت در اتاق آزمون بماند. آزمونگران در طول آزمون تعدادی سؤال کنترلی می‌پرسند و سپس پاسخ‌های آن را با سوالات اصلی مقایسه می‌کنند. آزمون پلیگراف با مصاحبه‌ای که پس از آزمون اصلی انجام می‌شود به پایان می‌رسد. در مصاحبه پایانی به فرد این فرصت داده می‌شود تا واکنش‌هایی که در طول آزمون نشان داده را توضیح دهد.
آیا می‌توان دستگاه دروغ‌سنج را شکست داد؟
بنا به گفته کارشناسان، پاسخ بله است. شکی نیست که می‌توانید آزمون پلیگراف را شکست دهید؛ اما واقعاً برای انجام آن باید آموزش ببینید. شاید همین حالا وب‌سایت‌های زیادی باشند که به مخاطبان خود در مورد روش شکست آزمون‌های دروغ‌سنجی بگویند، واقعیت این است که اگر بخواهید بدون هیچ پیش‌زمینه‌ای وارد اتاق آزمون شوید و دستگاه دروغ‌سنج را شکست دهید، قاعدتا نمی‌توانید.
بااین‌حال، چنانچه وبگاه لایوساینس در گزارش خود عنوان کرده، می‌توانید با دانستن نحوه کار پلی‌گراف‌ها و دروغ گفتن با بدن و کلام خود این دستگاه‌ها را شکست دهید. وقتی آزمون پلیگراف را می‌گذرانید، دستگاه علائم حیاتی پایه‌ای شما را ثبت می‌کند.
سپس آزمونگران با پرسیدن برخی سوالات کنترلی که ارتباط دوری به موضوع اصلی دارند، آزمونشونده را فریب می‌دهند. این سوالات عموماً مواردی مانند: «آیا قبلا برای به دردسر نیفتادن، دروغ گفته‌اید؟» یا «آیا تا به حال جرمی مرتکب شده‌اید؟» را شامل می‌شوند.
اکثر آزمون‌شوندگان به این سوالات سعی می‌کنند صادقانه جواب بدهند و از این رو، جواب این سوالات عمدتا «خیر» است؛ اما آزمون‌گرا فرض را بر این می‌گذارند که پاسخ حداقل یکی از سوالات کلیدی واقعاً «بله» است. (به هر حال، باور کردنی نیست که کسی در طول زندگی هیچ‌وقت دروغ نگفته باشید یا مرتکب جرم نشده باشد) و به محض اینکه آزمونشونده یکی از همین دروغ‌های مصلحتی را بگوید، روی دستگاه علائمی ثبت می‌شود که حکم امضای دروغ آن فرد را پیدا می‌کند.
در همین حال، آزمونگران در بین سوالات کنترلی از سوالات مرتبط نیز استفاده کرده‌اند. برای مثال، اگر فرد درگیر یک پرونده مواد مخدر باشد، آزمون‌گر از او می‌پرسد که آیا تا به حال از مواد مخدر استفاده کرده؟ نهایتا آزمون‌گر با مقایسه واکنش‌های فیزیولوژیکی (تنفس، فشار خون، ضربان قلب و تعرق) فرد به دروغ‌های احتمالی در سوالات کنترلی و همان واکنش‌ها به سوالات مرتبط به آزمون نمره می‌دهد. اگر واکنش‌های فرد به سوالات کنترلی بیشتر باشد، او آزمون را با موفقیت پشت‌سر گذاشته و در غیر این صورت، رد شده است.
دستگاه‌های پلیگراف معیارهای مختلفی مانند ضربان قلب، فشار خون، تعریق و تنفس را ثبت می‌کنند.
در اصل، دروغ آزمونشونده زمانی دروغ به حساب می‌آید که واکنشی فراتر از واکنش به دروغ سوالات کنترلی را برانگیزد. با تمام این تفاسیر برای شکست آزمون باید ضربان قلب، تعداد تنفس، فشار خون و سطح تعرق خود را در حین پاسخ دادن به سؤالات کنترلی تغییر دهید. در واقع، تمام کاری که باید کنید این است که واکنش‌های خود به دروغ‌های کنترلی را از حالت عادی فراتر ببرید. بدین‌ترتیب، وقتی واکنش‌های شما به سوالات مرتبط مقایسه شود (چه دروغ بگوید چه حقیقت) همه درست درنظر گرفته می‌شوند.
همان‌طور که در فیلم «دوازده یار اوشن (۲۰۰۴)» دیده می‌شود، یکی از روش‌های مؤثر برای افزایش علائم حیاتی در پاسخ دادن به سوالات کنترلی فرو کردن یک پونز درون کفش است. با این کار، درد باعث افزایش علائم فرد می‌شود و بدین‌ترتیب، پاسخ‌ها در این بخش دروغ به حساب می‌آیند. در همین حال، ممکن است آزمون‌گر از فرد بخواهد کفش‌ها را در بیاورد و به این جهت، همیشه خوب است که یک ترفند جایگزین هم داشته باشید.
می‌توانید وقتی سؤال کنترلی پرسیده می‌شود، به موضوعات هیجان‌انگیز یا ترسناک فکر کنید. از طرف دیگر، می‌توانید با فکر کردن به یک مسئله ریاضی نسبتاً دشوار مانند تقسیم عدد ۱۸۳ به ۴ سطح تعرق خود را بالا ببرید.
در همین حال، می‌توانید مشابه ترفند پونز در کفش، زبان خود را گاز بگیرید. درد در اینجا هم باعث می‌شود که پاسخ فیزیولوژیکی مشابه دروغ را نشان دهید. درمقابل، در زمان پاسخ دادن به سوالات مرتبط کاملاً آرام بمانید و سطح تنفس خود را عادی نگه دارید. در همین حال، دانستن اینکه اوضاع تحت‌کنترل شما است و نه آزمون‌گر، خود به خود باعث بهبود وضعیت روانی شما می‌شود.
بدین‌ترتیب، حتی اگر در زمانی که آزمون‌گر با پرسیدن سوالی تهمت‌آمیز در بین سوالات مرتبط پاسخ فیزیولوژیکی خفیفی از شما دریافت می‌کند، بازهم ازآنجاکه به سوالات کنترلی واکنش‌های قوی‌تری داده‌اید، دروغ‌های شما حقیقت قلمداد می‌شوند.
این واقعیت که می‌توان آزمون‌گر را فریب داد، یکی از دلایلی است که بسیاری نسبت به آزمون‌های پلیگراف اعتراض دارند. دادگاه‌ها نیز عمدتا نتایج این آزمون‌های دروغ‌سنجی را رد می‌کنند. کارشناسان نیز به همین ترتیب، نتیجه‌گیری می‌کنند که آزمون پلیگراف روشی غیرقابل استانداردسازی شدن و کاملاً متکی به فریب و نیرنگ و فاقد اعتبار علمی است.
با تمام این اوصاف، آیا دروغ‌سنج واقعاً به‌درد می‌خورد؟
اعتبار دستگاه دروغ‌سنج تقریباً بلافاصله پس از اختراع آن در سال ۱۹۲۱ زیرسوال رفت. در آن زمان، بحث‌های زیادی در مورد دقت آن درگرفت و برخی کارشناسان نیز فرض اساسی آن را ناقص دانستند. در واقع، دروغ‌سنج فریب را اندازه نمی‌گیرد و مشکل اصلی آن از همین‌جا نشأت می‌گیرد. فرض اساسی سازندگان دستگاه این است که افراد دروغگو در حین پاسخ به سوالات مرتبط برانگیختگی‌های فیزیولوژیکی بیش‌تری را نشان می‌دهند و درمقابل، افراد راستگو واکنش عادی دارند.
بااین‌حال، هیچ فرضیه معتبری برای تأیید این فرض وجود ندارد. در واقع، تجربه نشان داده که با توجه به استرس‌زا بودن آزمون‌های دروغ‌سنجی بسیاری اوقات افراد بی‌گناه به اشتباه گناهکار شناخته شده‌اند و زندگی‌شان تباه شده است. در واقع، درست است که پلی‌گراف‌ها در شناسایی دروغ بسیار خوب عمل می‌کنند؛ اما درمقابل، هیچ مکانیسمی برای تشخیص حقایق ندارند.
با وجود اعتبار کم دستگاه‌های دروغ‌سنج، این دستگاه‌ها گاهی نقش بازدارنده‌ای را ایفا می‌کنند.
در همین حال، به جز این، ممکن است یک آزمون پلیگراف به دلایل مختلفی نادرست باشد. ممکن است سوالات به‌طرز ضعیفی تنظیم شده باشند یا اینکه آزمون‌گر نتایج را اشتباه بررسی کند. در یک حالت ایده‌آل، یعنی وقتی که آزمون‌گر باتجربه و ماهر باشد و تمام موارد کیفی با دقت تمام اجرا شوند، دقت دستگاه دروغ‌سنج بین ۸۰ تا ۹۰ درصد تخمین زده می‌شود.
در همین حال، موارد زیادی وجود دارد که نمی‌توان به‌راحتی به نتایج آزمون‌های پلیگراف رجوع کرد. برای مثال، بازماندگان جرایم خشونت‌آمیز و تعرض از این دسته‌اند. این افراد به دلیل ماهیت سوالات (که به یک رویداد شدیدا آسیب‌زا مرتبط است) همواره برانگیختگی فیزیولوژیکی بالاتر از حالت عادی را بروز می‌دهند. این بدین معنا است که قربانی به‌ویژه کسی که تجربه‌ای آسیب‌زا را بازگو می‌کنند، ممکن است به نظر برسد که در حال دروغ گفتن است.
اگر دروغ‌سنج کار نمی‌کند، چرا همچنان استفاده می‌شود؟
استفاده از دستگاه‌های دروغ‌سنج با توجه به همین مخالفت‌های بالا از سوی جامعه علمی در کشورهای بسیاری منع قانونی دارد. برای مثال، در ایالات‌متحده از سال ۱۹۸۸ با تصویب قانونی کارفرمایان خصوصی حق استفاده از آزمون‌های پلیگراف را ندارند. طبق همین قانون، دادگاه‌های فدرال این کشور نیز نتایج دروغ‌سنج‌ها را به‌عنوان مدرک نمی‌پذیرند؛ اما با وجود این همه شواهد در مورد اینکه دروغ‌سنج‌ها اساسا قادر به تشخیص دروغ نیستند، چرا همچنان از آن استفاده می‌شود؟
- یک نگاه علمی: چرا برخی افراد نمی‌توانند دست از دروغ گفتن بردارند
- آیا روشی برای تشخیص قطعی فرد دروغگو وجود دارد؟
به نقل از وبگاه واکس، یک احتمال این است که نهادهای اجرای قانون از آن به‌عنوان یک اهرم فشار استفاده می‌کنند. چیزی که برخی از محققان از آن به‌عنوان بخشی از «نمایش بازجویی» نام می‌برند. در این حالت، معمولاً بازجویان با اجرای خوب نمایش می‌توانند مظنونین را فریب دهند و به آن‌ها این‌طور وانمود کنند که می‌توانند به‌راحتی دروغ‌هایشان را تشخیص دهند و به این طریق، مجرمان را وادار به اعتراف کنند.
دلیل دیگر اینکه، ممکن است دستگاه دروغ‌سنج حکم یک نوع عامل بازدارنده را داشته باشد. در واقع، اگر یک مجرم سابق‌دار یا مجرم جنسی سابق بداند که قرار است مرتبا از او آزمون‌های دروغ‌سنجی گرفته شود، تحت شرایطی به این نتیجه می‌رسد که ارتکاب دوباره جرم نهایتا باعث بازگشت او به زندان می‌شود. هر چند هر دوی این دلایل قابل‌اعتنا و تأثیرگذار هستند، بااین‌حال، هیچ‌کدام دلیلی بر این نیستند که خود دروغ‌سنج در تشخیص دروغ مؤثر باشد.
سؤالات رایج درباره دستگاه دروغ‌سنج
۱. دقت آزمون‌های پلیگراف چقدر است؟
یافته‌های مختلف حاکی از آن است که آزمون‌های دروغ‌سنج بین ۸۰ تا ۹۰ درصد دقیق هستند. بااین‌حال، همچنان بحث‌های زیادی در مورد این سطح از دقت وجود دارد. در همین حال، دروغ‌سنج‌ها به دور از خطا نیستند و ممکن است در خود آزمون و جزئیات فنی آن یا سوالات و حتی نمره‌دهی آزمون اشتباه انجام شود.
۲. آیا می‌توان با وجود گفتن حقیقت، در آزمون دروغ‌سنجی رد شد؟
یک فرد بی‌گناه نیز ممکن است در آزمون‌های پلیگراف رد شود؛ اما این رد شدن ممکن است لزوما به دلیل دروغ گفتن نباشد. در واقع، ممکن است واکنش‌های فیزیولوژیکی و رفتارهای روانی او با هم همخوانی نداشته باشند.
۳. آیا می‌توان با دروغ گفتن آزمون دروغ‌سنج را با موفقیت پشت سر گذاشت؟
بله، چنانچه در بخش شکست دروغ‌سنج گفته شد، می‌توان با کمی آزمون و تجربه آزمون‌گر و دستگاه را فریب داد.
۴. آیا فرد بی‌گناه می‌تواند در آزمون پلیگراف رد شود؟
بله. دستگاه‌های دروغ‌سنج علائم حیاتی مانند میزان تنفس، فشار خون، تعریق و ضربان قلب را اندازه‌گیری و ثبت می‌کنند تا با بررسی واکنش‌های روانی فرد دروغ را از حقیقت تشخیص دهند. ممکن است فرد بی‌گناه از روی استرس بالا و عصبی بودن در آزمون رد شود. به همین دلیل نتایج پلیگراف در اغلب دادگاه‌های جهان مدرک معتبر تلقی نمی‌شوند.
