بسته حمایت از کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال؛ طرحی خوب در زمان بد
دهم آبان‌ماه بالاخره طرح حمایت از کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال کشور رونمایی شد؛ طرحی که پس از بروز اختلالات در اینترنت و فیلتر شدن برخی پلتفرم‌های بین‌المللی بارها از جانب دولتمردان وعده داده شده بود. در این طرح که ضمانت اجرایی آن به عهده وزارتخانه‌های ارتباطات، اقتصاد، صمت و اطلاعات است، چهار نوع خدمات مختلف در بخش‌های پرداخت، تبلیغات، خدمات پستی، تأمین منابع و حمایت‌های مالیاتی به کسب‌وکارها و پلتفرم‌های داخلی ارائه می‌شود تا از این طریق به رشد و توسعه آن‌ها کمک شود.
این بسته حمایتی هرچند با عنوان حمایت از کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال نام‌گذاری شده و با هدف جبران ضرر و زیان کسب‌وکارها در دوران محدودیت اینترنت مراحل تصویب آن تسریع شده است، از چند ماه پیش در دست طراحی و نگارش بوده است، حالا به گفته وزیر ارتباطات بنا است اقتصاد دیجیتال کشور را متحول کند:
کسب‌وکارهای اینترنتی زین پس شاهد تحولات عظیمی در حمایت های دولتی خواهند بود و با این طرح گام بزرگی برای رونق اقتصاد دیجیتال کشور برمی‌داریم.
با وجود این که طرح حمایت از کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال به‌دنبال ایجاد تحول عظیم است و ادعا می‌شود که اجرایی شدن آن می‌تواند به سود کسب‌وکارهای زیان‌دیده باشد، اما مرور ۱۴ ماده موجود در آن و برنامه‌های مختلفی که برای کمک به اقتصاد دیجیتال در نظر گرفته شده نشان می‌دهد تحول مورد نظر در این فضا در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست و به نتیجه رسیدن این طرح نیاز به گذر زمان دارد.
نوشدارو پس از مرگ کسب‌وکارها
عطا خلیقی، رئیس کمیسیون تجارت الکترونیکی نصر تهران، در گفت‌وگو با دیتاسنتر من ضمن مثبت دانستن این طرح حمایتی به همین نکته اشاره کرده و معتقد است اگر این طرح چند سال قبل منتشر می‌شد می‌توانست تأثیرات بسیار مثبتی بر اقتصاد دیجیتال کشور داشته باشد. او در این زمینه اظهار داشت:
طرح حمایتی وزارت ارتباطات طرح خوبی است ولی کاش سال ۹۶ تهیه و منتشر می‌شد. الان زمان بدی برای انتشار این طرح است. اگر چند سال قبل چنین طرحی ارائه می‌شد، کسب‌وکارها و پلفترم‌های داخلی هم از آن استفاده می‌کردند و اکوسیستم پلتفرمی ما چند برابرِ امروز می‌شد.
هرچند بعید است فعالان و کارشناسان عرصه اقتصاد دیجیتال مخالفتی با موضوع حمایت از کسب‌وکارها و پلتفرم‌های داخلی داشته باشند اما ارائه این طرح در زمانی که برخی از پلتفرم‌های بین‌المللی از دسترس خارج شده‌اند، رویکردها نسبت به این طرح را نیز منفی کرده است.
خلیقی معتقد است این طرح خوب در زمان نامناسبی منتشر شده است چراکه در وضعیت کنونی دغدغه پلتفرم‌ها و کسب‌وکارهای داخلی بقای در اکوسیستم و زنده ماندن است که در کوتاه‌مدت باید بتوانند آن را محقق کنند اما این طرح چنین ظرفیتی ندارد:
در شرایط فعلی کسب‌وکارهای اینترنتی وضعیت خوبی ندارند و در این وضعیت دیدگاه خوبی نسبت به این طرح وجود ندارد. این طرح طرحی نیست که بتواند مشکلات فعلی را برطرف کند، بلکه طرحی کلی است که در بلندمدت می‌تواند به اکوسیستم کمک کند. وقتی کسب‌وکارها در حال حاضر درمعرض نابودی هستند، این طرح بلندمدت نمی‌تواند مشکلاتشان را رفع کند.
هرچند کلیات این طرح با برخورداری از ویژگی‌هایی مانند اعطای امکان توسعه به تمامی پلتفرم‌ها و حمایت از آن‌ها نسبت به کسب‌وکارهای داخلی رویکرد غیرانحصاری دارد اما به دلیل انتشار در زمانه اعمال محدودیت و ایجاد اختلال در اینترنت، این تصور را در ذهن کاربران و حتی کارشناسان ایجاد کرده که این طرح در ادامه طرح‌هایی مانند صیانت است و بناست مسدودیت پلتفرم‌های بین‌المللی را تداوم ببخشد. اما این دیدگاه چندان صحیح به نظر نمی‌رسد چون در هیچ یک از بندهای آن برنامه‌ای برای محدود کردن نمونه‌های خارجی دیده نمی‌شود و صرفاً توسعه سکوهای داخلی و حمایت از آن‌ها مد نظر قرار گرفته است.
مزایای دیگری هم در این طرح وجود دارد که خلیقی به آن‌ها اشاره می‌کند: «مزیت‌های مالیاتی، مزیت‌های تبلیغاتی و حمایت سرویس‌های دولتی از ویژگی‌های مثبت این طرح است که اگر پیش از این در نظر گرفته می‌شد می‌توانست کمک‌کننده باشد.»
البته او در ادامه اضافه می‌کند که تمام این مزیت‌ها در گذشته می‌توانست به مراتب مفیدتر و مؤثر از امروز باشد. او در ذکر مثالی به امکان تبلیغ پلتفرم‌ها در صداوسیما در شرایط کنونی اشاره کرده و می‌گوید: «در حال حاضر که تبلیغ در صداوسیما از نظر برخی کاربران امری منفی محسوب می‌شود این نوع حمایت تبلیغاتی کمکی به کسب‌وکارها و پلتفرم‌ها نخواهد کرد.»
با وجود مزیت‌های موجود در این طرح و پتانسیل آن برای کمک به کسب‌وکارها رئیس کمیسیون تجارت الکترونیکی نصر تهران معتقد است طرح رونمایی‌شده دولت صرفاً یک متن کلی است و تا زمان تهیه آیین‌نامه اجرایی آن نمی‌توان درباره چگونگی اجرا و میزان اثرگذاری آن اظهار نظر دقیقی داشت. او در این زمینه گفت: «ذیل این طرح باید یک آیین‌نامه تدوین شود تا جزئیات طرح را مشخص کند؛ برای مثال، معلوم کند که این پلتفرم‌ها باید چه مشخصاتی داشته باشند تا ذیل این طرح قرار بگیرند و بتوانند از این بسته حمایتی استفاده کنند.»
چاره کار بازگرداندن اینترنت به روال سابق است
هرچند برخی از حامیان این طرح معتقدند این بسته حمایتی می‌تواند مرهمی بر زخم‌های واردشده به کسب‌وکارها در یکی دو ماه اخیر باشد، اما خلیقی معتقد است «این طرح هیچ مناسبتی با خسارت‌های واردشده به کسب‌وکارها در روزهای اخیر ندارد و در درازمدت می‌تواند تأثیر خود را نشان دهد. وضعیت فعلی کسب‌وکارهای داخلی این است که در حال مرگ هستند و این طرح به هیچ وجه کمکی به آن‌ها نمی‌کند.» بنابراین، به نظر می‌رسد این بسته حمایتی پاسخی برای مسائل امروز ندارد اما می‌تواند مسیری را باز کند که در سال‌های آینده فضای بیشتری برای فعالیت پلتفرم‌ها و کسب‌وکارها فراهم شود.
نه فقط این طرح، بلکه به نظر خلیقی هیچ طرحی در شرایط کنونی نمی‌تواند وضعیت را بهبود ببخشد. این عضو سازمان نصر تهران تنها راهکار مؤثر را بازگرداندن وضعیت اینترنت به روال گذشته دانست و اضافه کرد:
در شرایط کنونی هیچ طرح و بسته‌ای جز بازگرداندن اینترنت به وضعیت سابق نمی‌تواند به کسب‌وکارها کمک کند. مهم‌ترین مشکل ما در حال حاضر این است که زیرساخت درستی نداریم و در این روزهای اخیر زیرساخت‌هایمان به‌شدت آسیب دیده‌اند.
او در ادامه نمونه‌ای از این آسیب‌ها را چنین توضیح داد: «ما در کسب‌وکار خودمان نرم‌افزاری داریم که روی شبکه داخلی کار می‌کند اما روی VPN کار نمی‌کند. یا مثلاً با این چالش روبه‌رو شده‌ایم که سایت‌مان با این که در سرورهای ایرانی ارائه می‌شود در برخی ISPها دیده می‌شود و در برخی دیگر دیده نمی‌شود. کار هرروز تیم‌ها و کسب‌وکارها این شده است که برای تغییراتی که دوستان روی شبکه اعمال می‌کنند، راه‌حل پیدا کنند.»
زیرساخت مناسب هنوز اصلی‌ترین چالش ما است
او چالش زیرساختی را اصلی‌ترین مشکل کسب‌وکارها در دوران محدودیت و اختلال اینترنت خواند و گفت: در این شرایط ما زیرساختی که بتوانیم به آن اطمینان کنیم نداریم و هر روز هم به خاطر مبارزه‌ای که با VPNها و پروتکل‌های جدید می‌شود، دوستان قوانین جدید در شبکه اعمال می‌کنند که بر سرویس‌های داخلی تأثیر می‌گذارد.
در شرایطی که دسترسی تبدیل به دغدغه جدی کسب‌وکارها شده است مسئله توسعه کسب‌وکار و پلتفرم دغدغه دست چندم به حساب می‌آید. خلیقی در این زمینه گفت: «ما این روزها با این مسائل ابتدایی و زیرساختی در حال دست‌وپنجه نرم کردن هستیم و اصلاً نمی‌توانیم به‌دنبال توسعه باشیم چون وقتمان فقط دارد صرف این موضوع می‌شود که سرویس‌مان درست دیده شود و به دست کاربر برسد.»
کسب‌وکارها در زمینه تبلیغات هم چالش‌هایی دارند که در همین روزها با آن دست به گریبان هستند و حمایت‌های تبلیغاتی این طرح نمی‌تواند در کوتاه‌مدت آن را جبران کند. عضو سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران مسئله تبلیغات را تشریح کرده و گفت:
بحث دیگر برای کسب‌وکارها هم این است که ما اصلاً پلتفرم تبلیغاتی که تجمع کاربر در آن وجود داشته باشد، نداریم. در سوشال مدیای بین‌المللی این تجمع و امکان تبلیغات و فعالیت کسب‌وکارها وجود داشت. تنها راه حلی که برای تبلیغات داشتیم پوش نوتیفیکیشن موبایل بود که الان به خاطر اختلال سرویس‌های گوگل از آن هم نمی‌توانیم استفاده کنیم. فقط سایت‌های داخلی باقی مانده که می‌توانیم در آن‌ها تبلیغ کنیم که در آن‌ها هم تجمع کاربر وجود ندارد.
خلیقی پس از تشریح وضعیت اینترنت و برشمردن مشکلات موجود در اینترنت کشور، به انتقاد از اظهار نظراتی پرداخت که از سوی برخی مقامات مطرح شده و حکایت از روال عادی اینترنت دارد: «سخنگوی دولت می‌گوید هیچ اتفاقی برای اینترنت نیفتاده و فقط دو پلتفرمی که تعهد نداده‌اند، فیلتر شده‌اند. فکر می‌کنم ایشان یا درست از اتفاقات مطلع نیستند یا حقیقت را نمی‌گویند؛ چون ما که در بخش فنی این حوزه هستیم می‌بینیم که این طور نیست.»
بررسی تمام جوانب بسته حمایتی دولت از کسب‌وکارهای حوزه اقتصاد دیجیتال نشان می‌دهد با وجود تمام ظرفیت‌ها و امکاناتی که وزارتخانه‌های مختلف در همکاری با یکدیگر برای کمک به توسعه پلتفرم‌ها ارائه می‌کنند، زمانی می‌تواند منجر به تحول عظیم در اقتصاد دیجیتال کشور شود که کسب‌وکار و پلتفرمی وجود داشته باشد تا گسترش و بهبود پیدا کند. این در حالی است که در شرایط کنونی کسب‌وکارها مشکلات عدیده‌ای دارند که اگر تا امروز منجر به مرگشان نشده باشد، دست کم نفس بسیاریشان را به شماره انداخته است. دمیدن جان دوباره به این پیکرها اقدام فوری و کمکی می‌طلبد که در کوتاه‌مدت مؤثر باشد نه طرح‌هایی که به نتیجه رسیدنشان زحمت و چند ماه و چند سال را می‌طلبد.
