چرایی افتتاح رصدخانه و راه‌اندازی تلسکوپ ۳.۴ متری/بهره‌برداری علمی پایان ۱۴۰۱
به گزارش ایسنا، روز دوشنبه ۷ تیرماه در هفتاد و ششمین برنامه رونمایی از طرح‌های معاونت علمی؛ از رصدخانه ملی رونمایی شد. طرحی که قبل از برگزاری مراسم بهره‌برداری، معاون علمی رییس جمهور در صفحه اینستاگرام خود خبر از اولین نورگیری این رصدخانه در آینده نزدیک داده بود و دقیقاً پس از این مراسم بود که شائبه‌هایی در زمینه افتتاح رصد خانه با تلسکوپ بدون آینه بوجود آمد.
دکتر حبیب خسروشاهی مجری طرح رصدخانهٔ ملی ایران با تاکید بر اینکه از ابتدا قرار بود که نورگیری مهندسی این تلسکوپ در سایت این رصدخانه انجام شود، گفت: با توجه به اینکه در دی ماه سال گذشته کار ساخت تلسکوپ به پایان رسید و از آن رونمایی شد، تیم طرح رصدخانه ملی در نظر داشتند که به مدت ۹ ماه اقدام به انجام تست‌های لازم بر روی این تلسکوپ در محل کارخانه کنند.
وی ادامه می‌دهد: این برای ما جای خرسندی دارد که در مرحله پایان نصب و آغاز راه‌اندازی تلسکوپ ۳.۴ متری این رصد خانه، رییس جمهور حضور داشت و از معاونت علمی که در اجرای این طرح از ما حمایت کردند تا به این مرحله برسیم قدردانی می‌کنیم. این امر موجب تزریق انرژی مثبت است.
آغاز بهره‌برداری از یک طرح ملی
دکتر حبیب خسروشاهی مجری طرح رصدخانه ملی ایران در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به شائبههای ایجاد شده در زمینه افتتاح رصدخانه ملی به آخرین وضعیت اجرای پروژه کلان ملی اشاره کرد و گفت: روز دوشنبه هفته جاری با حضور رییس جمهور به صورت مجازی پروژه رصدخانه ملی ایران افتتاح و این طرح یک گام در مسیر نهایی خود برداشت.
وی رصدخانه ملی ایران را مجموعه‌ای از زیر ساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری دانست و اظهار کرد: این رصدخانه میزبان تجهیزات رصدی برای انجام پژوهش و تحقیق در حوزه کیهان شناسی است و امیدواریم در آینده این رصدخانه میزبان تجهیزات رصدی "دیپر" مانند تلسکوپ‌های در اندازه و کاربری‌های متفاوت و طول موج‌های متفاوت باشد.
خسروشاهی ادامه داد: بر این اساس از دو سال گذشته تجهیزات میدانی دید باز را در رصدخانه ملی ایران نصب کردیم و در حال حاضر گروهی از منجمان کشور در حال بهره‌برداری علمی از آن هستند ضمن آنکه با توجه به وجود علاقه‌مندانی که با ایده‌ها و نظرات مختلف، موضوعات نجومی را دنبال می‌کنند، مناسب دیدیم که از دانشگاه‌ها، موسسات و شرکت‌ها دعوت کنیم تا توان خود را به این حوزه بیاورند.
وی اضافه کرد: در این راستا ما از دو سال قبل در این زمینه اقدام کردیم و از علاقه‌مندان دعوت کردیم تا تلسکوپ‌های آموزشی و تحقیقاتی خود را در این رصدخانه نصب کنند.
مجری طرح با تاکید بر اینکه از نظر ما رصدخانه ملی از نظر عام، تاسیس شده و آغاز به کار کرده است و همانطور که در برنامه روز دوشنبه اعلام کردم، این اقدام آغاز راه بهره‌برداری از این رصدخانه است.
اولین سنگ؛ اولین گام
وی با تاکید بر اینکه رصدخانه ملی اولین پروژه کشور در حوزه علوم پایه است که سابقه ذهنی جامعه این طرح را با پروژه‌های ساده‌تر قیاس کرد، گفت: واژه‌ها معنای مختلفی دارند و برخی بر این تصور هستند که رصدخانه ملی یعنی تلسکوپ ۳.۴ متری و به همین دلیل است که بارها از واژه "تلسکوپ ملی" برای این طرح استفاده شده است.
خسروشاهی خاطر نشان کرد: در تعریف پروژه رصدخانه ملی، ساخت تلسکوپ ۳.۴ متری اولویت اصلی است و بر این اساس هدف ما این بود که بعد از پایان مراحل اولیه که از روز دوشنبه ۷ تیرماه ۱۴۰۰ با دستور رییس جمهور آغاز شد، تا پایان سال ۱۴۰۱ به مرحله بهره‌برداری علمی از این تلسکوپ برسیم.
مجری طرح با تاکید بر اینکه برای یک منجم تا زمانی که تلسکوپ و تجهیزات رصدی آن آماده کار نباشد، تلسکوپی وجود ندارد، اضافه کرد: ولی از دیدگاه افرادی که پروژه رصدخانه ملی را از نظر مهندسی و مدیریتی به پیش می‌برند، مراحل مختلف، معانی دقیقی دارند که شاید در یک مراسم چند دقیقه‌ای و کوتاه، به خوبی نتوان نحوه اجرای طرح‌های فناورانه بیان شود.
وی با اشاره به جزئیات راه‌اندازی رصدخانه ملی، توضیح داد: تا پیش از مرحله بهره‌برداری علمی باید به اولین نورگیری رصدخانه برسیم و در این زمینه تلاش خود را خواهیم کرد که تا در فصل پاییز سال جاری به آن برسیم.
خسروشاهی با تاکید بر اینکه اعلام این زمان‌ها وابسته به شرایط محیطی در ارتفاع ۳۶۰۰ متری است، گفت: سقف کاری ما در این ارتفاع حدود ۸ تا ۹ ماه است ولی فصل کاری که بتوان آینه تلسکوپ را به این ارتفاع منتقل کرد ممکن است کوتاه‌تر است؛ چرا که به دلیل شرایط جوی هر زمان انتظار رخدادهای جوی را داریم، همانطور که بعد از مراسم روز گذشته بعد از یک ماه که ما آسمان صاف داشتیم، شاهد شرایط جوی خاصی شدیم.
وی با بیان اینکه چنین شرایطی را در مدت اجرای نصب تلسکوپ نیز تجربه کرده بودیم که به دلیل باد شدید، هیچ یک از جرثقیل‌هایی که در قله آماده بودند، موافق انجام ادامه عملیات نبودند، افزود: علی‌رغم آنکه کلیه تجهیزات فلزی بود ولی به دلیل شرایط جوی متغیر و باد شدید، موافق انجام انتقال آینه به ارتفاع ۳۶۰۰ متری نبودند. ما همواره در طول اجرای این پروژه کلان با شرایط پیش‌بینی نشده‌ای مواجه بودیم.
این عضو هیات علمی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی با بیان اینکه با چنین واقعیاتی، بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های این تلسکوپ وابسته به تجهیزات رصدی است که ما در این زمینه سرمایه‌گذاری‌های لازم را خواهیم داشت، اضافه کرد: از سوی دیگر باید اعلام شود که سرمایه‌گذاری بر روی این رصدخانه و تلسکوپ آن پایان ندارد و برای آنکه همپای دنیا پیش برویم لازم است که همواره اقدامات دیگری برای ارتقا آن انجام شود.
مدیریت زمان و هزینه برای رسیدن به هدف
خسروشاهی با بیان اینکه هر تلسکوپ تحقیقاتی به طور سفارشی ساخته می‌شود و مرحله راه‌اندازی تا رسیدن به بهره‌برداری کامل با روش‌های مختلفی انجام می‌شود، توضیح داد: مطلوب ما این است که پس از نصب و راه‌اندازی تلسکوپ در کارخانه، بتوانیم از آن نورگیری مهندسی داشته باشیم و در این مرحله معمولا شیشه‌ای که لایه نشانی نشده است و یا اُپتیک کمکی، برای انجام مرحله نورگیری مهندسی به کمک ما می‌آید.
وی ادامه داد: برای این منظور گوشه‌ای از سقف کارگاه گشوده می‌شود و با عبور نور ستاره‌ای از آن بررسی می‌شود که مجموعه رهگیری تلسکوپ عملکرد درستی دارد یا خیر و یا هم محوری اولیه آینه‌ها بررسی می‌شود.
به گفته این محقق با توجه به اینکه در دی ماه سال گذشته کار ساخت تلسکوپ به پایان رسید و از آن رونمایی شد، تیم طرح رصدخانه ملی در نظر داشتند که به مدت ۹ ماه اقدام به انجام تست‌های لازم بر روی این تلسکوپ در محل کارخانه شود.
مجری طرح اضافه کرد: از آنجایی که شرایط محیطی کارخانه تحت کنترل ما نبود و انتقال آینه تلسکوپ با دشواری‌هایی همراه بود، از این رو با توجه به اینکه گنبد تلسکوپ برای حضور تلسکوپ آماده بود، تصمیم گرفتیم مرحله نورگیری مهندسی تلسکوپ را در سایت رصدخانه (واقع در قله گرگش) انجام شود که در این زمینه باید آینه و کلیه تجهیزات آن مانند نگهدارنده تلسکوپ به سایت منتقل شود که نورگیری مهندسی در محل رصدخانه انجام شود و بعد از انجام تست نورگیری مهندسی، شیشه لایه نشانی نشده را از تلسکوپ خارج و منتظر شویم که شیشه لایه نشانی شود و دوباره نورگیری انجام شود.
وی تاکید کرد: تصمیم در خصوص هر گام بعدی با توجه به دست آوردها و زمان گام قبلی است و در دو سال گذشته هر روز این پیشرفت‌ها در زمان و هزینه‌های مربوطه کنترل شده است. نمودار پیشرفت پروژه نشان می‌دهد در چند سال گذشته این طرح با چه سرعتی پیش رفته است.
خسروشاهی یادآور شد: از آنجایی که در گنبد تلسکوپ مواردی وجود دارد که می‌تواند به شیشه‌ای با چنین حساسیتی آسیب برساند، از این رو مقرر شد که به جای اینکه از آینه استفاده شود از مجموع جرم معادل آنها استفاده شود. به این معنا که با کمک سیستم اُپتیک کمکی؛ نورگیری مهندسی تلسکوپ را تا ۳ ماه آینده انجام و به موازات آن کار مونتاژ سامانه لایه نشانی انجام شود که دارای سیستم پیچیده‌ای است؛ چرا که لازم است حدود ۴۰ متر مکعب محفظه خلا با خلا به اندازه یک ده هزارم میلی بار ایجاد و با روش "کند و پاش" فرآیند لایه نشانی انجام شود.
وی افزود: از این طریق آلومینیوم خالص ۸۰ نانومتری با یکنواختی مناسبی در حدود ۵ درصد بر روی آن نشانده شود. ساخت چنین سامانه‌ای برای لایه نشانی بسیار پیچیده است و متاسفانه در سال‌های طراحی مفهومی و طراحی جزیی این رصدخانه، به این موضوع اندیشیده نشده و بیشتر تصور بر این بوده که از خارج خریداری خواهد شد.
خسروشاهی، اظهار کرد: با توجه به شرایط ایجاد شده تصمیم گرفته شد ه سامانه لایه نشانی شیشه نیز در ایران ساخته شود و متاسفانه بیشترین عملیات ما برای تامین تجهیزات، در شرایط شیوع ویروس کرونا بود که زمان زیادی از ما گرفته شد و امیدواریم تا پایان تابستان عملیات لایه نشانی انجام شود و مجموعه شیشه لایه نشانی شده به همراه نگهدارنده، چرخاننده میدان و آداپتور ابزارگان به صورت یک بسته که در حال حاضر در آزمایشگاه موجود هستند بر روی تلسکوپ قرار گیرند و ما به سمت مرحله نورگیری حرکت کنیم.
مجری طرح، اضافه کرد: این برای ما جای خرسندی دارد که در مرحله پایان نصب و آغاز راه‌اندازی تلسکوپ ۳.۴ متری این رصد خانه رییس جمهور حضور داشت و از معاونت علمی که در اجرای این طرح از ما حمایت کردند تا به این مرحله برسیم قدردانی می کنیم. این امر موجب تزریق انرژی مثبت است. راه‌اندازی تلسکوپ مانند راه‌اندازی یک نیروگاه یا یک مجموعه‌ای مانند یک هواپیما زمان‌بر است. تاکید ما و معاونت علمی بر سرعت انجام پروژه با رعایت ملاحظات فنی بخصوص در مورد مسائل فنی تلسکوپ بوده و هست. ضمن احترام به همه مجریان و عوامل پروژه‌های علمی و فناوری در کشور بر عظمت پروژه، دشورای‌های اجرا و بر پیچیدگی‌های فنی آن تاکید می‌کنم و هر عملی در جهت انحراف این پروژه و تخریب آن یا حامیان آنرا غیر قابل قبول می‌دانم.
وی خاطر نشان کرد: اطمینان دارم که برای علاقه‌مندان دانش نجوم رصدی، مستقل از واژه‌هایی که به کار رفته است، اجرای این پروژه به معنای حرکت با سمت بهره‌گیری علمی از این رصدخانه است.
اعلام بهره‌گیری زودهنگام از یک طرح علمی
مجری طرح در پاسخ به این سوال که آیا نمی‌شد که افتتاح رصدخانه ملی بعد از انجام لایه نشانی شیشه و انتقال آن به قله گرگش، اعلام شود، گفت: ما همواره برای اجرای این پروژه، روی هدف نهایی آن متمرکز بودیم و یادمان باشد که این پروژه در سال‌های ۹۲ تا ۹۵ وارد دوره سکون شد و توقف و تعطیلی آن به طور رسمی اعلام شد و ما در اجرای این طرح تلاش کردیم که آسیبی به این طرح کلان وارد نشود ضمن آنکه برای عملیاتی کردن این طرح نیازمند حمایت‌های دولتی و فراتر از آن هستیم.
وی خاطر نشان کرد: مجموعه دستآوردهای فنی و اجرایی در این مرحله از پروژه مانند امکانات رصدی، زیرساخت‌ها و پیشرفت‌های بسیار مهمی که در نصب و راه‌اندازی تلسکوپ و گنبد بوجود آمده است و پرهیز از شتاب و ایجاد حاشیه امن و آرام برای ادامه کار مهندسی و توجه به نقش مهم‌تر پرسنل مهندسی رصدخانه در این مرحله و آرامش فکری زمان مناسب برای مراسم را تعیین می‌کند.
این رویداد برای ما بسیار با ارزش بود اما گویا بحث در خصوص واژه‌ها بر این پیشرفت عظیم در پروژه می‌چربد! کسانی که به حاشیه‌ها اهمیت می‌دهند حتماً می‌توانند برای خود تنپوشی از این رویداد بدوزند. رصدخانه ملی از واژه‌های علمی و تخصصی استفاده می‌کند و همواره تاکید داریم که در انتخاب واژه‌ها دقت لازم را داشته باشیم.
خسروشاهی اضافه کرد: اشتیاق ما و تلاش و مدیریت ما در اجرای این طرح موجب شد که عده کثیری در دولت علاقه‌مند به این طرح شوند و ما نباید این افراد و مجموعه علمی را نا امید کنیم.
بهره‌برداری علمی یعنی چه؟
مجری طرح رصدخانه ملی با اشاره به بهره‌برداری علمی از رصدخانه در سال ۱۴۰۱، گفت: ما در پایان سال ۱۴۰۱ تصویر داده‌های اجرام آسمانی نظیر کهکشان‌ها و هر آنچه که از آسمان شب برای منجمان مهم است را خواهیم داشت.
وی همچنین با اشاره به ایجاد سامانه دید باز در رصدخانه ملی، توضیح داد: سامانه دید باز رصدخانه دو سال قبل به بهره‌برداری رسید و نورگیری آن انجام شده و محققان دهها شب رصدی موفق داده‌برداری کرده‌اند و سرگرم انتشار مقالات علمی هستند. با استفاده از این سامانه اجرام کم نور یا حاشیه کم نور کهکشان‌ها قابل مشاهده است. ما با صرف زمان مقتضی به درخشندگی سطحی آسمان در حد توان تلسکوپ هابل دست یافته‌ایم؛ البته که زمان رصد به نسبت مساحت آینه تلسکوپ هابل به ابعاد سامانه ما افزایش می‌یابد.
وی تاکید کرد: نکته پایانی اینکه ما مباحثات فنی و علمی خود را در محفل علمی انجام می‌دهیم و از هر آنچه در فضای غیر رسمی و غیر فنی مطرح می‌شود صرف نظر می‌کنیم. در غیر اینصورت این میزان از پیشرفت میسر نمی‌شد. به قول معروف کسی که پشت سرت حرف می‌زند پشت سر تو گام بر می‌دارد.
انتهای پیام
