زمان؛ توهمی در ذهن ما؟

تناقض میان تجربه و علم

در زندگی روزمره، ما به شدت به ساختار زمانی گذشته، حال و آینده وابسته هستیم. ما برنامه‌ریزی می‌کنیم، تصمیم می‌گیریم و رویدادها را به صورت متوالی تجربه می‌کنیم. اما این خطی بودن زمان که برای ما بسیار بدیهی است، در معادلات فیزیک جایگاهی ندارد. همان‌طور که برخی فیزیک‌دانان اشاره کرده‌اند، “معادلات فیزیک نمی‌گویند کدام لحظه در حال حاضر است.” این فاصله میان برداشت ما از زمان و نحوه توصیف آن توسط علم، یکی از بزرگ‌ترین معماهاست.
 

زمان در نسبیت و مکانیک کوانتومی

در نظریه نسبیت اینشتین، زمان بخشی از یک ساختار چهاربعدی به نام فضا-زمان است و تمام لحظات (گذشته، حال و آینده) به‌صورت برابر واقعی‌اند. هیچ “حال جهانی” وجود ندارد و جریان زمان به ناظر و شرایط او (مانند سرعت حرکت یا میدان گرانشی) وابسته است. برای مثال، زمان در نزدیکی میدان گرانشی قوی، مانند سطح زمین، کندتر می‌گذرد نسبت به جایی مانند قله کوه.

در مکانیک کوانتومی، چالش دیگری مطرح می‌شود. این نظریه زمان را به عنوان یک پارامتر مطلق در معادلات خود در نظر می‌گیرد، اما آزمایش‌ها نشان می‌دهند که “اکنون” جهانی وجود ندارد. به عبارت دیگر، زمان به‌صورت نسبی برای هر ناظر تعریف می‌شود و ممکن است درک ما از یک لحظه، برای ناظر دیگر کاملاً متفاوت باشد.

گرانش کوانتومی و مفهوم بی‌زمانی

دکتر کارلو روولی، یکی از پیشگامان نظریه گرانش کوانتومی حلقه‌ای، معتقد است که زمان به‌عنوان یک پارامتر جهانی در سطح بنیادی وجود ندارد. این نظریه به ما می‌گوید که زمان ممکن است تنها یک پدیده emergent (پدیداری) باشد که از تعاملات پیچیده سیستم‌ها در سطح کلان ناشی می‌شود، نه یک ویژگی ذاتی در سطح زیراتمی.
 

چرا ذهن ما به زمان وابسته است؟

ذهن انسان به شدت به مفهوم زمان وابسته است. تجربه ما از زمان به نحوه پردازش اطلاعات توسط مغز بستگی دارد. مغز ما رویدادها را به‌صورت متوالی و خطی سازمان‌دهی می‌کند تا درکی منسجم از جهان ایجاد کند. اما این برداشت ممکن است تنها یک ابزار ذهنی برای درک واقعیت باشد.
 

پرسشی بی‌پاسخ

شاید بزرگ‌ترین معما این نباشد که آیا زمان واقعی است یا نه، بلکه این باشد که چرا ذهن ما به چنین برداشت خطی از زمان وابسته است. آیا تکامل ذهن انسان در آینده می‌تواند ما را به درکی عمیق‌تر از ماهیت زمان برساند؟

پاسخ این سؤال همچنان مبهم است، و همان‌طور که کنایه‌آمیز به نظر می‌رسد، تنها زمان می‌تواند آن را مشخص کند.