کاهش درآمد و هدر رفتن انرژی؛ محدودیت‌های اینترنت دیوانه‌کننده است
نوشتن از آسیب‌های ناشی از وضعیت ناپایدار اینترنت به مشاغل مختلف تبدیل به برنامه روتین رسانه‌ها و ما در دیتاسنتر من شده است. پیش از این، از کسب‌وکارهایی نوشته‌ایم که با قطعی و اختلال اینترنت، فیلترینگ و کاهش سرعت و کیفیت اینترنت آسیب دیده و درمعرض نابودی قرار گرفته‌اند. همچنین به مشاغل مختلفی مثل تولید محتوا، ادمین شبکه‌های اجتماعی، برنامه‌نویسی و… پرداخته‌ایم که پس از اعمال محدودیت برای پلتفرم‌ها و پس از آن، برای VPNها با مشکلات کوچک و بزرگی مواجه شده‌اند. عده‌ای شغلشان را از دست داده‌اند، عده‌ای درآمدشان کم شده و عده‌ای هم سرعت و راندمان کارشان پایین آمده است.
حقیقت این است که با وجود پیشرفت اینترنت در جهان، بسیاری از مشاغل به این امکان و بستر برای پیشبرد کارهای خود وابسته هستند. به‌سختی می‌توان شغلی را پیدا کرد که به نحوی به ظرفیت‌های بی‌شمار فضای آنلاین مستقیم یا غیر مستقیم وابسته نباشد.
در حوزه تولید محتوا، فضای آنلاین نقش پررنگی ایفا می‌کند. به‌ویژه پس از رشد و گسترش پلتفرم‌هایی مانند شبکه‌های اجتماعی این حرفه بیش از پیش حائز اهمیت شد. محبوبیت بیشتر تصویر نسبت به نوشتار، که از زمان ظهور تلویزیون ایجاد شده است، با ظهور شبکه‌های اجتماعی تصویرمحور بیشتر هم شد. عده زیادی از صاحبان مشاغل و کسب‌وکارها، چه آن‌ها که خدمات ارائه می‌کنند و چه آن‌ها که کالا می‌فروشند، به استفاده از تصویر و ویدیو روی آورده‌اند تا مخاطبان بیشتری جلب کنند.
اینستاگرام به‌عنوان یک پلتفرم تصویرمحور که در ایران بسیار پرکاربر و محبوب بوده و هنوز هم هست، ضرورت تولید تصویری در قالب عکس، ویدیو، اینفوگرافیک، موشن‌گرافیک و… را بیشتر کرده است. به همین دلیل، شغل‌هایی مثل طراحی گرافیک، تدوین‌گری، ساخت ویدیو و موشن‌گرافیک و… در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. شغل‌هایی که البته در حدود دو ماه گذشته، محدودیت‌های ایجادشده برای اینترنت سایه سنگینی بر سرشان انداخته و با موانع جدی روبه‌رویشان کرده است.
معضلی به نام محدودیت منابع
امیرهوشنگ، به‌عنوان یک طراح گرافیک، شغلش را بسیار زیاد وابسته به اینترنت می‌داند و می‌گوید «بسیاری از منابع حرفه‌ای ما مثل سایت‌های تخصصی فروش عکس، پلاگین یا آموزش همه روی سرورهای خارجی قرار دارند و منابع داخلی از نظر کیفیت، تنوع یا روزآمدی به هیچ عنوان قابل مقایسه با منابع اصلی نیستند.» بنابراین، با یک شبکه ناپایدار و پر از اختلال که فیلترینگ گسترده‌ای هم دارد نمی‌تواند بسیاری از نیازهای شغلی خود را پاسخ دهد.
او در ادامه منابعی را ذکر می‌کند که عدم دسترسی به آن‌ها کارش را با چالش‌های بسیاری مواجه کرده. مثلاً از یکی از مشهورترین منابع حوزه گرافیک نام میبرد که محدودیت دسترسی به آن تبدیل به دردسری بزرگ شده و مشکلاتش را این طور توضیح می‌دهد:
مثلاً شبکه پینترست یا ادوب بهانس (که از طرف آمریکایی‌ها هم IP ایران فیلتر است و حتی با VPN هم اجازه ورود نمی‌دهد) یا سایت‌های تخصصی دانلود عکس مثل pixabay یا سایت ادوب به‌شدت کند شده است. حتی با VPN هم دیگر نمی‌شود وارد Adobe Creative Cloud شد.
او حتی به محدودیت ایجادشده در سایت‌های عادی مانند سایت دانلود فونت اشاره می‌کند و می‌گوید: «چند روز پیش متوجه شدم یکی از سایت‌های دانلود فونت که چیزی غیر از فونت انگلیسی در آن وجود نداشت هم فیلتر شده است! البته پهنای باند سایت‌هایی مثل www.myfonts.com که هنوز باز هستند هم آن قدر کم شده که عملا قابل استفاده نیستند.»
رعنا هم گرافیست است و مثل امیرهوشنگ یکی از مهم‌ترین معضلات دو ماه اخیرش را مسئله دسترسی داشتن به منابعی برای انجام کارش می‌داند. رعنا این مشکل را این طور توضیح می‌دهد:
برای شغل ما معضل دسترسی به منابع آنلاین وجود دارد. من برای کارم به یک سری وب‌سایت و منبع در اینترنت احتیاج دارم که محتواهای مورد نیازم را دانلود کنم. این سایت‌ها فیلتر شده‌اند و باز نمی‌شوند، فیلترشکن‌ها هم سخت کار می‌کنند و دانلود کردن از آن‌ها هم سخت یا غیرممکن شده است.
ارتباطات کاری از دست رفته‌اند
رعنا البته مشکل برقراری ارتباطات کاری را هم جزء جدی‌ترین چالش‌هایی می‌داند که از همان ابتدای بروز اختلال در اینترنت با آن مواجه شده و هنوز هم نتوانسته آن را حل کند: «واتساپ که فیلتر شد دیگر نتوانستم به این پیام‌رسان وصل شوم و این باعث شد ارتباطم را با یک سری از افرادی که با آن‌ها کار می‌کردم از دست بدهم. برای ارسال و دریافت فایل‌ها هم خیلی دچار مشکل شده بودم.»
این گرافیست توضیح می‌دهد که در اولین روزهای دوران محدودیت اینترنت نه به تلگرام دسترسی داشته و نه واتساپ؛ بنابراین مجبور بوده از ایمیل استفاده کند «اما ارسال و دریافت فایل ازطریق ایمیل کند و سخت بود. هنوز هم البته مشکل برقراری ارتباط وجود دارد. چون هنوز همه افراد به همه پلتفرم‌ها دسترسی ندارند.»
امیرهوشنگ هم از یک سو برقراری ارتباط در پیام‌رسان‌های خارجی را چالش جدی می‌داند و از سوی دیگر توضیح می‌دهد که تمایلی به حضور در پیام‌رسان‌های ایرانی ندارد:
از پیام‌رسان‌های داخلی استفاده نمی‌کنم چون اولا مشتریان هنوز به انتخاب مشترکی نرسیده‌اند. یکی بله می‌خواهد، یکی سروش یکی هم ایتا. دوما به مشتری خارجی نمی‌شود گفت این‌ها را نصب کند. سوما انحصار و اجبار در انتخاب شبکه ارتباطی را نمی‌توانم بپذیرم؛ چون مخالف روح شبکه اجتماعی است و در بهترین حالت نتیجه‌ای بهتر از وضعیت خودروسازی کشور نخواهد داشت.
آپلود و دانلود فایل هم که این روزها برای همه کاربران تبدیل به یک موضوع زمان‌بر شده و نیاز به تلاش زیادی دارد، مشکل جدی رعنا برای انجام کارش است. هرچند او الان تمام ارتباطاتش را به تلگرام منتقل کرده اما می‌گوید که در این حدود دو ماه دردسرهای زیادی داشته تا بتواند با همکارانش ارتباط داشته باشد، فایلی بفرستد یا دریافت کند. رعنا در این باره می‌گوید:
مشکل دانلود و دریافت فایل هم داریم و حتی اگر مثلاً تلگرام هم وصل شود، دانلود شدن یک فایل دو مگی خیلی طول می‌کشد و اعصاب آدم را خرد می‌کند.
امیرهوشنگ هم در توضیح مشکلاتش به موضوع برقراری ارتباط اشاره می‌کند و می‌گوید: «بسیاری از ارتباطات، جلسات تصویری و مبادلات کاری فایل‌های حجیم با مشتریان داخلی (شهرستان‌ها) و خارجی در بستر پیام‌رسان‌ها یا فضای ابری بین‌المللی انجام می‌شد که الان مقدور نیست. پیام‌رسان‌هایی که برای انتقال فوری فایل یا برگزاری جلسات آنلاین استفاده می‌کردیم. مثل zoom و واتساپ الان دردسترس نیستند.»
به گفته این طراح گرافیک گوگل درایو هم در دو ماه اخیر دائما بسته و باز شده و هرچند الان ظاهراً فیلتر نیست اما مشکلاتی دارد: «گوگل‌درایو ظاهراً دیگر بسته نیست اما بدون VPN نمی‌توانید لینک بگیرید یا فایل حجیم آپلود کنید. دراپ باکس هم پیغام فیلتر بودن نمی‌دهد ولی به‌ویژه در ساعات میانی روز کار نمی‌کند.»
نیاز به تدوین‌گر کمتر احساس می‌شود
البته این مشکلات صرفاً مختص طراحان گرافیک نیست؛ تدوین‌گرانی که درباره شرایط کارشان در دو ماه اخیر با دیتاسنتر من گفت‌وگو کرده‌اند هم مشکلات مشابهی دارند. حسین تدوین‌گر و موشن‌گرافیست است که انجام کارش بدون دسترسی به اینترنت را غیرممکن دانسته و می‌گوید:
من برای تدوین و تولید ویدیو نیاز به یک سری فوتیج، تصویر و امکانات خاصی دارم که همه این‌ها فقط در بستر اینترنت قابل دسترسی است. با این وضعیت اینترنت دسترسی من به این‌ها تقریباً قطع شده است؛ چون خیلی از سایت‌هایی که این امکانات را ارائه می‌دهند فیلتر هستند و ایجاد اختلال در VPNها باعث شده نتوانم به آن‌ها دسترسی داشته باشم.
او که اختلال در اینترنت و فیلتر بودن پلتفرم‌ها بدون دسترسی داشتن به VPN کارش را مختل کرده با استیصال از امکان‌پذیر نبودن کار در این شرایط گلایه می‌کند: «من واقعاً نمی‌دانم باید چه کار کنم. شاید باید برگردیم به همان دوران کلاسیک که تدوین خطی انجام می‌دادیم!»
شروین تدوین‌گر دیگری است که به گفته خودش برای تدوین و طراحی کارهایش نیاز به آبجکت، وکتور و متریالی دارد که با این شرایط اینترنت به‌سختی می‌تواند به آن‌ها دسترسی پیدا کند. او به فرایند سختی که برای دانلود کردن مواردی که به آن نیاز دارد اشاره کرده و می‌گوید:
کلا VPNهای مخصوص کامپیوتر خیلی سخت‌تر از VPNهای موبایل کار می‌کنند و سخت‌تر کانکت می‌شوند. من بعضی اوقات مجبور می‌شوم با گوشی دانلود کنم، بعد گوشی را به کامپیوتر وصل کرده و فایل را به کامپیوتر منتقل کنم.
به گفته او، بعد از ساختن یک ویدیو نوبت به آپلود کردن و فرستادنش برای کارفرما می‌رسد که چون ویدیو است و فایل نسبتاً حجیمی محسوب می‌شود آپلود کردن و فرستادن آن زمان زیادی میبرد.
حسین موضوع ارسال و دریافت ویدیوهایی را که می‌سازد بیشتر توضیح می‌دهد. با توجه به این که در کار تدوین، تدوین‌گر پس از ساخت یک کار باید آن را برای کارفرما بفرستد تا آن را بازبینی کند و نظر بدهد، پروسه دانلود و آپلود فایل بیشتر مورد نیاز است.
در کار من لازم است دائما ویدیوی ساخته‌شده بازنگری و ویرایش شود و این رفت‌و‌آمد، فرستادن و دریافت کردن فایل تبدیل به یک عذاب با هزینه بالای تولید و هزینه زمانی شده است. این روزها برای آپلود و فرستادن یک فایل ۱۰ مگابایتی باید یک ساعت معطل شوم. نمی‌دانم چه راه حلی برای این مشکل پیدا کنم. مثل زمان قدیم هم نیست که CD رایت کنم و برای کارفرما بفرستم تا ایرادات را بگوید و من هم ویرایش کنم.
درآمدها کم شده و اعصاب‌ها خرد
در چنین شرایطی، گرافیست‌ها و تدوین‌گران مثل بسیاری از مشاغل دیگر مجبورند بخشی از زمان کارشان را صرف سر و کله زدن با محدودیت‌های اینترنت کنند؛ بنابراین، معلوم است که هم راندمان کارشان پایین بیاد و هم درآمدشان کم شود. رعنا که یک طراح گرافیک است می‌گوید «در این مدت راندمان کارم ۲۰ تا ۳۰ درصد پایین آمده و با فشار روانی و اعصاب‌خردی بسیار زیاد کار می‌کنم.»
امیرهوشنگ هم از کاهش راندمان می‌گوید: «در تمام ساعات کار با انواع فیلترشکن درگیر هستم. فیلترشکنی که یک سایت را باز می‌کند ممکن است دیگری را باز نکند. برای سایت‌های داخلی باید از VPN خارج شوید. همین روشن و خاموش کردن‌ها و منتظر ماندن‌ها اعصاب و روان ما را فرسوده می‌کند.»
او در دو ماه گذشته زیان مالی زیادی هم دیده و بیشتر از ۳۰ میلیون تومان از درآمدش را هم از دست داده است: «در همین دو ماه بیش از ۳۰ میلیون تومان کار خارجی را از دست داده‌ام، چون به مشتری خارجی نمی‌شود گفت پیام‌رسان ایرانی نصب کند یا وارد فضای ابری ایرانی شود. حتی اگر راضی شود به دوران ایمیل برگردد، اتچ کردن فایل‌های حجیم عملا بسیار کند و مشکل است.»
به نصف رسیدن درآمد هم معضلی است که حسین به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «از روزی که اینترنت قطع شده و اختلال پیدا کرده، من حداقل ۵۰ درصد از درآمدم را از دست داده‌ام. چون اکثر جاهایی که با آن‌ها کار می‌کردم در اینستاگرام فعال بودند؛ وقتی این شبکه فیلتر شد این‌ها هم دیگر تولید محتوا نمی‌کنند و نیازی به تدوین‌گر ندارند.»
او درباره ادامه‌دار شدن این وضعیت نیز اظهار نگرانی می‌کند: «شاید در یکی دو ماه ابتدایی بتوانیم از درآمدهای گذشته و پس‌اندازها استفاده کنیم اما اگر این روند ادامه پیدا کند فشار مالی دیوانه‌کننده خواهد شد.»
شروین هم در پاسخ به این که در این مدت از لحاظ مالی چقدر آسیب دیده است می‌گوید درآمدش تقریباً نصف شده است و کار مناسبی هم نمی‌تواند پیدا کند. او به از دست دادن یکی از کارهایش هم اشاره کرده و می‌گوید:
در این مدت یکی از شغل‌هایم را از دست دادم. یکی از جاهایی که کار می‌کردم رسما به من گفتند که چون در صفحه اینستاگرام نمی‌توانیم ویدیو تبلیغاتی بگذاریم و از طرفی هم میزان فروش خیلی پایین آمده، فعلاً به شما نیازی نداریم.
از دست دادن شغل باعث شده این تدوین‌گر به‌دنبال یافتن کار دیگری برود. اما در این مدت برای کار پیدا کردن هم به مشکلاتی برخورده است:
یک مدت در وب‌سایت‌های کاریابی دنبال کار بودم. هم تعداد خواهان تدوین‌گر و گرافیست کم شده و هم بسیاری از کارفرماها دارند از آب گل‌آلود در این شرایط ماهی می‌گیرند. مثلاً به چند آگهی برخوردم که نوشته تدوین‌گر تمام‌وقت با حقوق وزارت کار، با تجربه بالا و تسلط تصویربرداری، تدوین، موشن‌گرافیک، ایده‌پردازی و … . یعنی با یک حقوق وزارت کار توقع دارند جای چهار نفر را برایشان پر کنی؛ درحالی‌که قبلا شرایط این طور نبود.
با مشکلات ناشی از اعمال محدودیت برای اینترنت در کنار این که این فضا و امکاناتش را از دسترس مردم جامعه خارج می‌شود؛ شغل افراد و اقشار مختلف هم با سختی بیشتر همراه شده، بخشی از انرژی و امید آن‌ها دود شده و به هوا رفته و وضع امرار معاششان هم به خطر افتاده است. در واقع، آنچه با بهانه بازگرداندن امنیت به جامعه از دسترس افراد خارج می‌شود، امنیت شغلی و اقتصادی میلیون‌ها نفر را از بین میبرد و دست هیچ نهاد و مسئولی سد راه این نابودی نمی‌شود.
