وضعیت بازار دیجیتال؛ کاهش قدرت خرید و تمایل به گوشی‌های ارزان‌قیمت

سال ۱۳۹۹ که به اجبار همه‌گیری کرونا آموزش در کشور مجازی شد، خیلی‌ها از تحصیل بازماندند. خیلی‌ها که تا آن موقع گوشی هوشمند یا تبلت نداشتند و قیمت‌ها آنقدر بالا بود که نمی‌توانستند بخرند. خبر خودکشی کودکانی که نتوانسته بودند بدون موبایل یا تبلت به آموزش ادامه دهند رسانه‌ای شد و کارشناسان از یک محرومیت جدید گفتند: فقر گوشی هوشمند. این محرومیت امروز شدیدتر از قبل ادامه دارد.

ناتوانی خرید لوازم دیجیتال خیلی‌ها را مجبور کرده به همان‌هایی که دارند راضی باشند یا با قسط و قرض، گوشی یا لپ‌تاپی با حداقل قیمت و امکانات بخرند. فروشندگان لوازم دیجیتال بارها با کسانی مواجه شده‌اند که پس از جست‌وجوی بسیار به‌دنبال گوشی‌های هوشمند اقتصادی آمده‌اند. مدیر یک فروشگاه آنلاین موبایل می‌گوید با توجه به قیمت‌ها خیلی‌ها گوشی‌شان را عوض نمی‌کنند یا اگر به مشکلی بر بخورد ترجیح می‌دهند تعمیر کنند. مشکلاتی که قبلا باعث می‌شد گوشی‌شان را عوض کنند: «الان تعداد تعمیرکارها بیشتر است.» هزینه‌ی تعمیرات هم بالا است، به گفته او برای تعویض LCD موبایل دست کم یک و نیم میلیون تومان باید هزینه کرد اما وقتی برای خرید یک گوشی موبایل معمولی باید ۸ میلیون تومان هزینه کرد، خیلی‌ها به تعمیر رو می‌آورند.

به گفته‌ی او کسانی که قبلا گوشی‌های پرچم‌دار می‌خریدند، الان به خرید میان‌رده راضی می‌شوند و آن‌ها که میان‌رده می‌خریدند الان به گوشی‌های اقتصادی و ساده رو آورده‌اند: «قیمت گوشی‌های اندرویدی از ۲/۵ تا ۳ میلیون تومان شروع می‌شود و بین آن‌ها بیشتر گوشی‌های بین ۶ تا ۸ میلیون تومان فروخته می‌شوند. مثل بعضی از مدل‌های گوشی‌های سامسونگ و شیائومی. خیلی‌ها مجبورند گوشی اندروید داشته باشند و حداقل‌ها را می‌پذیرند.»

آمارهای انجمن واردکنندگان موبایل هم نشان از تمایل مردم به خرید گوشی‌های موبایل ارزان‌قیمت دارد و محمدرضا عالیان، سخنگوی این انجمن می‌گوید کاهش توان خرید مردم، گوشی‌های گران‌تر را از سبد خانوار حذف کرده: «این اتفاق تقاضا را در گوشی‌های زیر ۳۰۰ دلار افزایش می‌دهد. در یکی دو ماه آینده و با توجه به افزایش قیمت دلار، این تغییر خودش را بهتر در آمارها نشان خواهد داد.»

بیشترین گوشی‌های فعالسازی شده در ۱۲ ماه گذشته، گوشی‌های هوشمند اقتصادی با حداقل امکانات بودند. گوشی موبایل Galaxy A12 سامسونگ اولین انتخاب خریداران است و پس از آن Nokia 105 قرار دارد که در گروه فیچر فون قرار دارد. پس از این دو، گوشی‌های Galaxy A13، Galaxy A32، Galaxy M12، Nokia 106 DS و Poco x3 pro بیشتر فعال شده‌اند. هشتمین گوشی موبایلی که در این ۱۲ ماه فعال شده iPhone 13 pro max است. به همین ترتیب تا بیستمین گوشی‌هایی که بیشترین استفاده را دارند غیر از دو مورد گوشی آیفون، عمدتا گوشی‌های اقتصادی یا کم‌هزینه‌ترین گوشی‌های میان‌رده سامسونگ و شیائومی و نوکیا هستند.

براساس آمار این انجمن در سال ۱۳۹۹ هم وضع به همین شکل بود و پرفروش‌ترین گوشی‌های موبایل، ارزان‌ترین‌ها و اقتصادی‌ترین‌ها بودند.

اطلاعات بازدیدهای سایت دیتاسنتر من هم این نتیجه را تأیید می‌کند. کاربران دیتاسنتر من در یک سال گذشته بیش از همه از صفحه گوشی Poco x3 pro شیائومی و پس از آن از Galaxy A12 بازدید کرده‌اند. مدل‌های iPhone 13 pro max، Galaxy A32 سامسونگ، Redmi note 10 pro و Redmi note 10 xiaomi رتبه‌های بعدی پربازدیدترین صفحه‌های دیتاسنتر من بودند. اطلاعات بازدید دیتاسنتر من نشان می‌دهند که در سال ۱۳۹۹ هم پربازدیدترین و محبوب‌ترین صفحه‌ها مربوط به گوشی‌هایی با قیمت اقتصادی و عمدتا پایین‌رده بودند.

درمقابل، آخرین آمار مؤسسه‌ی Counterpoint از فروش سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد که از بین ۱۰ گوشی موبایل پرفروش در جهان، هفت گوشی موبایل از برند اپل و گران‌قیمت هستند. Galaxy A12 سامسونگ ششمین انتخاب، Xiaomi Redmi 9A انتخاب هفتم و Xiaomi redmi 9 دهمین گوشی موبایل پرفروش در جهان بودند.

ناتوانی مردم برای خرید لوازم دیجیتال باکیفیت و دسترسی به تکنولوژی روز در بعضی مناطق بیشتر محسوس است. فروشنده‌ی موبایلی در منطقه میرداماد تهران می‌گوید همچنان گوشی‌های موبایل گران‌قیمت می‌فروشد و کسانی که برای گوشی‌های اقتصادی به او مراجعه می‌کنند عمدتا می‌خواهند برای افراد مسن‌تر خانواده خرید کنند. اما فروشنده‌ی یکی دیگر از فروشگاه‌های اینترنتی که از نقاط مختلف مراجعه کننده دارد می‌گوید ناتوانی خرید گوشی موبایل جدید خیلی‌ها را به سمت خرید قسطی سوق داده است: «خرید گوشی موبایل یک نیاز واجب و روزمره است و اگر غالب جامعه را در نظر بگیرید برای خرید یک گوشی در حد ۱۰ میلیون یا باید پولی قرض کنند یا قسطی بخرند یا تحت اجبار همان گوشی قدیمی را تعمیر کنند. تمایل بیشتر به خرید گوشی‌هایی است که حداقل امکانات را دارند و کارشان را راه می‌اندازند و پایه‌ی قیمت این گوشی‌ها مدل‌هایی است که قیمتشان از ۶-۷ میلیون تومان شروع می‌شود. تمایل برای خرید گوشی‌های بالای ۱۵-۱۶ میلیون و گران‌قیمت، کمتر است.»

آمار دیجی‌پی از کالاهای خرید اقساطی می‌تواند شاهدی بر رواج خرید اقساطی گوشی موبایل باشد. درحالی‌که به نظر می‌رسید از این وام‌ها بیشتر برای خرید کالاهای برقی اساسی خانگی استفاده شود، موبایل امسال و سال گذشته بیشتر از کالاهای دیگر ازطریق این پلتفرم به صورت قسطی فروخته شد. سال ۱۴۰۰ موبایل در صدر خریدهای اقساطی دیجی‌پی بود و از ۳۴۰ هزار کالایی که اقساطی فروخته شده ۳۸ هزار دستگاه موبایل بود. آمار شش ماهه اول امسال هم نشان می‌دهد بیش از ۱۴ درصد از فروش‌های اقساطی به موبایل اختصاص داشته که از سال گذشته بیشتر است.

اگرچه چند سال است که به‌طور مرتب قدرت خرید لوازم ارتباطی هوشمند کاهش می‌یابد اما مقایسه نسبت حقوق دریافتی و قیمت این لوازم تغییراتی را نشان می‌دهد. براساس اطلاعات گروه فناوری دیتاسنتر من، امسال قیمت گوشی پرچم‌دار سامسونگ یک هزار و ۴۹ دلار است که با در نظر گرفتن ۴ میلیون و ۲۰۰ هزار تومان به‌عنوان حداقل حقوق کارگری، ۸.۸ برابر حداقل حقوق است. سال ۹۶ گوشی پرچم‌دار سامسونگ S8 پلاس، ۸۵۰ دلار بود که ۲.۷ برابر حداقل حقوق کارگری در آن سال بود. حتی با وجود افزایش قیمت جهانی مدل پرچم‌دار این برند هم، کاهش قدرت خرید محسوس است.

سال گذشته بیشترین فروش اقساطی بعد از موبایل از آن تبلت بود و بعد از لوازم خانگی برقی و لوازم جانبی موبایل، لپ‌تاپ پنجمین کالایی است که مردم برای خریدش به اقساط رو می‌آورند. امروز برای خرید یک لپ‌تاپ مناسب کارهای روزمره که چند سال هم دوام بیاورد حداقل ۱۸ میلیون تومان باید هزینه کرد. یک تبلت که شود راحت با آن کار کرد دست کم ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان یعنی بیشتر از حداقل حقوق کارگری خرج برمی‌دارد. اما برای خرید لپ‌تاپی با تکنولوژی روز مثل نسخه جدید مک‌بوک پرو باید ۴۵ میلیون تومان هزینه کرد درحالی‌که در مرداد ۹۶ می‌شد با ۵ میلیون و ۲۷۹ هزار تومان یک لپ‌تاپ مک‌بوک پرو خرید.

لوازم دیجیتال برای خیلی‌ها وسیله‌ی کار است. برای کسب‌وکارهای خانگی، تولیدکنندگان محتوا، معلمان آموزش مجازی، تبلیغات و مشاغل دیگر اینترنتی و مجازی، داشتن لوازم ارتباطی دیجیتال حیاتی است. شغل‌های دیگر هم زمان‌های زیادی مجبور به رجوع به فضای مجازی هستند چون بسیاری از ارتباطات کاری هم در این فضا و با داشتن لوازم ارتباطی دیجیتال امکان‌پذیر است. کاهش توان خرید لوازم با کیفیت و امکانات کافی که کار را راه بیندازد امروز علاوه بر محدودیت‌های اینترنت مانع کسانی است که در سال‌های گذشته کسب‌وکارشان را در این بسترها شکل داده‌ بودند.

هرچند مدارس دیگر حضوری شده‌اند و نگرانی برای دسترسی بچه‌ها به لوازم دیجیتال کمتر از گذشته است اما دسترسی نداشتن به ابزارهای ارتباطی باعث عقب ماندن آن‌ها از دیگران و افزایش شکاف دیجیتال می‌شود. بخشی از زندگی اجتماعی و پیشرفت تحصیلی و شغلی با کمک ابزارهای ارتباطی ممکن است و در این شرایط کسانی که به حداقل ابزارهای دیجیتال مثل گوشی هوشمند دسترسی ندارند، صدایشان هم در جامعه خاموش است.