کشف قدیمی ترین نقشه از ستارگان

قدیمی‌ترین نقشه ستارگان توسط “هیپارکوس” (Hipparchus)، ستاره‌شناس یونان باستان در حدود ۱۲۹ سال پیش از میلاد تهیه شده است. این نقشه در آثار بعدی تنها از روی منابع شناخته شده بود؛ اما پژوهشگران، بخش‌هایی از یک دست‌نوشته باستانی را کشف کرده‌اند که معتبرترین نمونه تا به امروز است.

نوشته‌ها از بین رفته بودند؛ اما پژوهشگران با استفاده از روش‌های تصویربرداری توانستند انبوهی از اطلاعات نجومی باستانی را به دست آورده و بررسی کنند.

دانشمندان “مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه” (CNRS)، از دقت اندازه‌گیری‌های هیپارکوس نیز استفاده کردند و دریافتند که آن‌ها با آرایش ستارگان در ۱۲۹ سال پیش از میلاد مطابقت دارند. اگرچه فقط مختصات صورت فلکی “تاج شمالی” (Corona Borealis) خوانا هستند. در هر حال، حدس پژوهشگران این است که کل نقشه زمانی در صفحات بوده تا این که پاک شده و دوباره برای رونویسی متن باستانی استفاده شده است.

اطلاعات زیادی در مورد این ستاره‌شناس در دست نیست؛ به جز این که او در شهر نیقیه به دنیا آمد که شهری در منطقه بیتینی در ترکیه امروزی است و گفته می‌شود که او در رودس درگذشته است.

هیپارکوس، مطالب زیادی درباره کیهان نوشت و از فیلسوفان پیش از سقراط، “آریستارخوس ساموسی” (Aristarchus of Samos)، “اراتوستن” (Eratosthenes)، “ارشمیدس سیراکوز” (Archimedes of Syracuse) و همچنین، از منابع بابلی و مصری الهام گرفت.

تمام نوشته‌های او به جز یک مورد گم شده‌اند و فقط در گزارش‌های دست دوم، به ویژه در “المجسطی” (Almagest) نوشته بطلمیوس در قرن دوم پس از میلاد که قبلا قدیمی‌ترین نقشه کیهان تا به امروز بود و ۳۰۰ سال پس از مرگ هیپارکوس گردآوری شده است، ذکر شده‌اند.

تنها اثر باقی‌مانده، یک شعر نجومی است که صور فلکی ستاره‌ای را توصیف می‌کند و همچنین، اطلاعاتی که در مورد مختصات داده شده‌اند و با آنچه در سند کشف شده است، مطابقت دارند.

گزارش مجله “Nature” می‌گوید که منشا این نسخه خطی، صومعه ارتدکس یونانی “کاترین مقدس” (Saint Catherine) در شبه جزیره سینا در مصر است؛ اما بیشتر ۱۴۶ ورقه آن اکنون در اختیار “موزه کتاب مقدس” (Museum of the Bible) در واشنگتن دی‌سی است.

صفحات با مجموعه‌ای از متون سریانی مربوط به قرن دهم یا یازدهم پر شده‌اند‎؛ اما این نمونه یافت‌شده، “پالیمپسست” (Palimpsest) است. پالیمپسست، پوستی است که توسط کاتب از متن قدیمی‌تر پاک شده تا بتوان از آن دوباره استفاده کرد. این روشی برای صرفه‌جویی در مصرف کاغذ بوده است.

این دست‌نوشته در سال ۲۰۱۷ با استفاده از تصویربرداری چندطیفی که مانند یک سیستم اشعه ایکس برای دیدن متن عمل می‌کند، تجزیه و تحلیل شد.

پژوهشگران آمریکایی، از تمام ۴۲ صفحه در طول موج‌های مختلف نور عکس گرفتند و از الگوریتم‌های رایانه‌ای برای جست‌وجوی ترکیبی از فرکانس‌هایی استفاده کردند که متن پنهان را بهبود می‌بخشد. از ۱۴۶ صفحه، ۹ نمونه شامل نوشته‌هایی درباره کیهان بودند که دانشمندان معتقدند به قرن پنجم یا ششم بازمی‌گردند.

این اطلاعات نجومی، اسطوره‌هایی با منشا ستاره‌ای توسط اراتوستن و همچنین، بخش‌هایی از شعر معروف قرن سوم پیش از میلاد به نام “پدیده‌ها” (Phaenomena) را توصیف می‌کنند که توسط “آراتوس” (Aratus)، شاعر اهل سولی نوشته شده است و صورت‌های فلکی را برجسته می‌کند.

“پیتر ویلیامز” (Peter Williams)، کارشناس کتاب مقدس و مدرس زبان عبری در “دانشگاه کمبریج” (University of Cambridge) و یکی از پژوهشگران این پروژه جدید، در حال تجزیه و تحلیل ورقه‌ها طی دوره قرنطینه کووید ۱۹ بود که به یک متن رسید. به نظر می‌آمد که این متن، مختصات ستاره‌ها را توصیف می‌کند.

او که از این یافته هیجان‌زده شده بود، با “ویکتور گیزمبرگ” (Victor Gysembergh)، مورخ علم در مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه تماس گرفت. او این قطعه را ترجمه کرد و دریافت که مختصات طول و عرض جغرافیایی صورت فلکی تاج شمالی، همراه با مختصات ستارگان شمال، جنوب، شرق و غرب آن است.

هنگامی که گیزمبرگ روش خاص بیان برخی از داده‌ها و دقت اندازه‌گیری‌هایی را دید که با قرار گرفتن ستاره‌ها در گذشته مطابقت دارند، مطمئن شد که این نقشه، قدیمی‌ترین نقشه است.

گیزمبرگ و همکارانش از داده‌های کشف‌شده استفاده کردند تا تأیید کنند که مختصات سه صورت فلکی دیگر شامل دب اکبر، دب اصغر و اژدها، در یک نسخه خطی لاتین جداگانه قرون وسطایی به نام “Aratus Latinus” نیز باید مستقیما توسط هیپارکوس ارائه شده باشد.

“ماتیو اوسندریور” (Mathieu Ossendrijver)، مورخ نجوم در “دانشگاه آزاد برلین” (FU Berlin) در بیانیه‌ای گفت: بخش جدید، این موضوع را بسیار واضح‌تر می‌کند. این کاتالوگ ستاره‌ای که یک نمونه تقریبا فرضی در ادبیات در نظر گرفته می‌شد، بسیار ملموس شده است.

پژوهشگران بر این باورند که فهرست اصلی هیپارکوس، مانند فهرست بطلمیوس، مشاهداتی را در مورد تقریبا همه ستاره‌های قابل مشاهده در آسمان شامل می‌شود.

از آن جا که تلسکوپ‌ها در آن زمان هنوز وجود نداشتند، گیزمبرگ باور دارد که این ستاره‌شناس یونان باستان احتمالا از یک لوله مخصوص موسوم به “sighting tube” استفاده کرده و ساعت‌های بی‌شماری کار می‌کرده است.