فیلترینگ الگوی استفاده از اینترنت را عوض کرده است

شرکت ابر دراک، استارتاپ حوزه خدمات ابری، در یک گزارش تحلیلی با پردازش داده‌های فعالیت کاربرانش در بازدید از وب‌سایت‌های فعال بر بستر خدمات این شرکت، اطلاعاتی از وضعیت اینترنت و الگوی مصرف کاربران داخل ایران پس از بروز اختلالات، اعمال فیلترینگ و ایجاد محدودیت‌ها ارائه کرده است.

در این گزارش تحلیلی، تفاوت الگوی مصرف اینترنت کاربران از تاریخ ۱۰ شهریور تا ۱۰ مهر ۱۴۰۱ بررسی شده و تاریخ اول مهرماه به‌عنوان زمان شروع قطعی و اختلال در نظر گرفته شده است. داده‌های این گزارش تحلیلی تفاوت‌های موجود در مصرف اینترنت کاربران پیش و پس از این تاریخ را نشان داده و تحلیل کرده است.

یافته‌های این گزارش با تحلیل و بررسی مجموعاً ۱۰ میلیون و ۷۶۸ هزار و ۴۵۹ بازدیدکننده یکتا، ۴۶۲ وب‌سایت و بیش از چهار میلیارد و ۹۱۳ میلیون لاگ به دست آمده است. براساس این گزارش، شبکه اجتماعی اینستاگرام و پیام‌رسان واتساپ از تاریخ اول تا هفدهم مهر در مجموع به مدت ۱۷ روز و ۲۰ ساعت از دسترس خارج بوده است.

در همین مدت شاهد اخباری درباره رفع فیلتر این پلتفرم‌ها بوده‌ایم که البته پس از مدت کوتاهی این اخبار تکذیب شد. طبق گزارش ابر دراک، این رفع فیلترها در واقع مقطعی و احتمالاً به دلیل تغییر مسیرهای ایجادشده در شرکت ارتباطات زیرساخت و تأمین‌کنندگان اینترنت بوده است. بررسی‌های ابر دراک در این زمینه از دردسترس بودن اینستاگرام به مدت 16 دقیقه خبر می‌دهد و این زمان برای واتساپ چهار دقیقه بوده است.

ابر دراک اختلالات ایجادشده برای پلتفرم‌های اینستاگرام و واتساپ را چنین توضیح داده است:

از تاریخ جمعه ۱ مهر ماه ۱۴۰۱ اختلال‌های گسترده روی دو پلتفرم پرطرفدار واتساپ و اینستاگرام آغاز شد که در ابتدا برای تمامی پلتفرم‌ها با استفاده از بازنویسی رکوردهای DNS برای دامنه‌های اصلی این سرویس‌ها صورت پذیرفت. کمتر از ۲۴ ساعت از شروع اختلال‌ها قطع ارتباط در لایه TLS برای دسترسی به پلتفرم‌های فوق و همچنین سایر پلتفرم‌ها در تمامی مسیرهای بین‌المللی و با اختلاف زمانی چند ساعت اعمال گردید و در حال حاضر درصد قابل توجهی از سرویس‌های خارج از دسترس کاربران ایرانی در شبکه همراه یا ثابت با روش قطع ارتباط مسیر در تمامی مسیرهای بین‌الملل از دسترس خارج هستند.

در ادامه این گزارش، به تفاوت میان روش‌های مرسوم و متداول فیلترینگ، که پیش از این استفاده می‌شد، و روش‌های اعمال فیلتر که در هفته‌های اخیر از آن استفاده شده، توضیحاتی ارائه شده است. پیش از این، روش‌هایی مانند DNS spoofing و خروج از دسترسی ازطریق قطع یا کند کردن پروتکل‌های امن (مانند TLS) مورد استفاده قرار می‌گرفت. این در حالی است که در هفته‌های اخیر، سرویس‌ها با روش BlackHole از دسترس خارج می‌شوند. روشی که عامل ایجاد مشکلات مقطعی برای کاربران سایر سرویس‌ها شده است.

همچنین، مشاهدات ابر دراک حاکی از آن است که از چهاردهم مهرماه در مسیرهای داخلی و بین‌المللی در مسیرهای دیتاسنتر داخلی به داخلی و خارجی به خارجی اختلالات بیشتر و گسترده‌تر شده است.

از دسترس خارج کردن اینستاگرام و واتساپ برای کاربران با IP ایران طبیعتاً میزان استفاده از این پلتفرم‌ها را کاهش داده است. این کاهش در بخشی از گزارش ابر دراک که پربازدیدترین مرورگرهای کاربران ایرانی را نشان می‌دهد، تأیید شده است.

درحالی‌که پیش از بروز اختلال در اینترنت، اینستاگرام هفتمین و واتساپ چهاردهمین پلتفرم پربازدید کاربران در ایران بود، در بازه زمانی ایجاد اختلالات، واتساپ به رتبه ۱۸ و اینستاگرام به رتبه ۲۰ مرورگرهای رایج کاربران سقوط کرده است.

براساس بازدید از وب‌سایت‌های فعال بر بستر ابر دراک، استفاده کاربران از زیرساخت ابر دراک در کشورهای مختلف نیز افزایش یافته است. در این خصوص در این گزارش آمده است:

تعداد کاربران غیر ایرانی که از وب‌سایت‌های بر بستر ابر دراک بازدید کرده‌اند، بعد از تاریخ یکم مهرماه حدودا ۳۰ درصد افزایش داشته است. این افراد اغلب کسانی هستند که برای بازدید از وب‌سایت‌ها یا پلتفرم‌های فیلتر شده از VPN استفاده می‌کنند که با توجه به همین موضوع احتمال دارد در زمان بازدید از وب‌سایت‌های ایرانی هم از VPN استفاده کرده‌اند.

گزارش تحلیلی ابر دراک در زمینه الگوی مصرف کاربران ایرانی از اینترنت نشان می‌دهد پیش از بروز اختلال در اینترنت، میزان مصرف اینترنت کاربران ایرانی در طول ۲۴ ساعت شبانه‌روز به‌طور کلی بیشتر بود و به‌طور خاص آن‌ها در ساعت ۱۵ تا ۲۰ بیشتر اینترنت مصرف می‌کردند. پس از ایجاد اختلالات اینترنت میزان استفاده آن‌ها در ساعات ۱۳ تا ۲۳ بسیار کمتر از ساعت‌های ۵ تا ۱۱ صبح شده است.

مقایسه داده‌های اخیر ابر دراک با آخرین گزارش منتشرشده توسط این شرکت در سال ۱۳۹۹ نشان می‌دهد از زمان شروع اختلالات الگوی مصرف اینترنت کاربران به وضوح تغییر کرده است.

این گزارش همچنین نشان می‌دهد پس از بروز اختلالات در اینترنت میزان مصرف در بازه زمانی ساعت ۱۳ تا ۱۹ بسیار کمتر از دوره پیش از بروز اختلال بوده است. همچنین، در روزهای اخیر میزان مصرف اینترنت کاربران در نیمه‌شب تا صبح (از ساعت ۱۲ بامداد تا ۶ صبح) بیش از قبل شده است.