معمای سندرم هاوانا؛ بیماری مرموز جاسوس‌ها و دیپلمات‌های آمریکای‌شمالی

دیپلمات‌هایی که در سال ۲۰۱۶ در سفارت ایالات متحده‌ی آمریکا در هاوانا، پایتخت کوبا، مشغول کار بودند، از بروز علائم ناشناخته‌ای خبر دادند که نه‌تنها باعث اضطراب شدید می‌شد؛ بلکه آسیب‌دیدگی‌های ماندگاری نیز در بیمار باقی می‌گذاشت. به‌نقل از خبرگزاری گرانج، افراد مبتلا به این بیمای مرموز از‌جمله برخی از افسران سیا (سازمان اطلاعات مرکزی) که زیر پرچم دیپلمات در کوبا کار می‌کردند، حس فشار شدید در سر را توصیف کردند. برخی نیز گفتند که صدای بلندی شبیه به آواز زَنجِره (جیرجیرک) را در تمام مدت حتی در خانه می‌شنیدند.

این بیماری عجیب بعدها به «سندرم هاوانا» شهرت پیدا کرد و نه‌تنها کارمندان و دیپلمات‌های آمریکایی در هاوانا، بلکه بسیاری دیگر از دیپلمات‌ها در سایر نقاط جهان نیز علائم مشابهی را تجربه کردند. در ابتدا، این نگرانی وجود داشت که ممکن است کارمندها و دیپلمات‌های آمریکایی هدف نوعی سلاح صوتی قرار گرفته باشند و بعدها احتمالات تازه‌ای از‌جمله سلاح‌های مایکروویو نیز به دلایل این بیماری ناشناخته اضافه شد.

بیمار صفر

اولین نفری که به این بیماری مرموز مبتلا شده بود، یکی از مأموران سیا بود که مجبور شد روز ۳۰ دسامبر ۲۰۱۶ به مرکز بهداشت سفارت آمریکا در هاوانا مراجعه کند. او اولین فردی بود که علائم سندرم هاوانا در او تشخیص داده می‌شد. این مأمور حتی زمانی‌که در خانه بود، دچار اصوات و فشارهای غیرعادی بود. به‌تدریج سردرد و گیجی جای علائم اولیه را گرفتند.

^{ساختمان سفارت ایالات متحده در هاوانا، پایتخت کوبا}

مسئله‌ای که باعث نگرانی مقام‌های آمریکایی شد، این بود که این مأمور و جاسوس کارکشته از زمان ورود به سفارت شدیداً زیرنظر مأموران سازمان‌های اطلاعاتی کوبا بود. مأموران کوبایی به‌خوبی می‌دانستند اکثر مأمورها و سایر دیپلمات‌های آمریکایی از‌جمله ویکی هیدلستون که از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۲ در آن‌‌‌جا برای وزارت امور‌خارجه کار می‌کرد، در کجا زندگی می‌کنند. هیدلستون بعدها در کتاب زندگینامه‌ی خود عنوان کرد که محل زندگی او به‌طرز مرموزی در احاطه‌ی ۳ عمارت خالی بوده است. او نوشت:

یکی از این عمارت‌ها محل فیلم‌برداری سریالی بود که از شبکه‌ی تلویزیونی ملی کوبا پخش شد. دو ساختمان دیگر نیز موقعیت استراتژیکی داشتند و مملو از دستگاه‌های شنود و دوربین‌های مداربسته بودند که همگی بلااستثنا در جهت محل اقامتم تنظیم شده بودند.

همان مأمور باردیگر با این پدیده اسرارآمیز رو‌به‌رو شد. چند ماه بعد، دو مأمور دیگر سیا نیز با این بیماری درگیر شدند. درون سازمان‌های اطلاعاتی این نگرانی وجود داشت که ممکن است به مأموران و جاسوسان آمریکایی حمله شده باشد.

خصوصیات موارد سندرم هاوانا

گزارش‌ها از افرادی با علائم صداهای مرموز و حس فشار شدید افزایش پیدا کرد و بعداً پزشکان متوجه خصوصیات مشترک در این موارد شدند. حمله‌ها از اواخر سال ۲۰۱۶ شروع شدند و تا اوت ۲۰۱۷ نیز ۲۴ کارمند سفارت آمریکا علائم مشابهی را گزارش داده بودند.

هرکدام از موارد «پدیده‌های شنیداری یا حسی» گزارش‌شده ظاهراً از جهت مشخصی می‌آمدند و هر‌کدام از آن‌ها بین ۲۰ ثانیه تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشیدند. برخی از افراد حسی شبیه به تکان‌های شدیدی را توصیف کردند که فرد هنگام رانندگی با پنجره‌ی باز تجربه می‌کند. بیشتر اوقات افراد صدمه‌دیده یا در هتل یا در منزل خود بودند. عجیب اینکه هیچ‌کس دیگری در خانه یا هتل این حس‌ها را تجربه نکرد.

بعد از حادثه‌ی اول، علائم دیگری نیز در هفته‌های بعدی بروز پیدا کردند. از‌جمله‌ی این علائم مشکل در حفظ تعادل و خواب، اختلال‌های حسی از‌جمله در بینایی و شنوایی و مشکلات شناختی و سردرد بودند. با‌‌‌توجه‌‌‌به اینکه شیوع با علائمی مانند صدای زنگ در گوش و گیجی و منگی بود، بسیاری از پزشکان حدس می‌زدند آنچه این افراد تجربه می‌کنند، ممکن است از آسیب‌دیدگی گوش داخلی نشئت گرفته باشد. گفتنی است پزشکانی که در مرکز بهداشتی سفارت کار می‌کردند، تجهیزات لازم برای درمان بیماری‌هایی از‌این‌دست را نداشتند؛ از‌این‌رو، بیماران به آمریکا اعزام شدند تا در آن‌‌‌جا معالجه شوند.

تحقیقات برای کشف علت بیماری مرموز شروع می‌شود

مقام‌های آمریکایی بلافاصله انگشت اتهام را به‌سوی کوبایی‌ها گرفتند. تصور می‌شد که این مشکلات ممکن است ناشی از انواع سلاح‌های صوتی یا عوارض جانبی برخی دستگاه‌های شنود بوده باشد. بااین‌حال، مقام‌های کوبایی حتی شخص فیدل کاسترو، دخالت در این رابطه را رد کردند و حتی به دولت آمریکا پیشنهاد همکاری برای حل معما را دادند. این موضوع باعث شد تا سوءظن‌ها متوجه روس‌ها شود.

^{موارد سندرم هاوانا با صداها و فشارهای غیرعادی شروع و به‌تدریج سردرد و گیجی نیز به آن اضافه می‌شد.}

رِکس تیلرسون، وزیر امور‌خارجه وقت ایالات متحده آمریکا، این حوادث را «حمله‌های عمدی» دانست و حتی خواستار بازگرداندن دیپلمات‌های آمریکایی به کشور شد. بااین‌حال، تقریباً در همان زمان اف‌بی‌آی (FBI) مشغول تحقیق درباره‌ی این پدیده‌‌ی مرموز بود. یافته‌های اداره‌ی تحقیقات فدرال این تردید را به‌وجود آورده بود که مشکلات یادشده ممکن است ربطی به حمله‌های صوتی نداشته باشند.

تحقیقات اف‌بی‌آی در سال ۲۰۱۸ تکمیل شد؛ اما همچنان تا مدتی کاملاً محرمانه باقی‌ ماند. با خارج‌شدن این اسناد از حالت محرمانه در سال ۲۰۲۱، نسخه‌ای از گزارش تحقیقات اف‌بی‌آی دراختیار خبرگزاری بازفید نیوز قرار گرفت. در این گزارش احتمالی باورنکردنی در نظر گرفته شده بود. به‌نظر می‌رسید نه حمله‌های صوتی یا مایکروویو، بلکه شاید آواز جیرجیرک‌ها باعث بروز سندرم مرموز هاوانا شده باشد.

آیا تمام این ماجراها زیر سر جیرجیرک‌ها بودند؟

هرچند در هیچ بخشی از گزارش محرمانه‌ی سال ۲۰۱۸ گفته نشده است که جیرجیرک‌ها علت سندرم هاوانا بوده‌اند، از این حشرات به‌عنوان یکی از علل احتمالی یاد شده بود. این گزارش را شرکت جیسون (JASON) تهیه کرده بود. شرکت یادشده از زمان جنگ سرد مسائل امنیت ملی ایالات متحده را بررسی می‌کند. در گزارش شرکت جیسون، آمده بود که علت ۸ مورد از ۲۱ مورد حوادث اول احتمالاً (به‌جای گمانه‌زنی‌هایی مانند امواج مایکروویو و اشعه‌های فراصوتی امواج) حشرات بوده‌اند.

در بخشی از گزارش می‌خوانیم:

هیچ منبع محتملی از انرژی (نه رادیویی و مایکروویو و صوتی) نمی‌تواند هم‌زمان سیگنال‌های صوتی و تصویری را ضبط کند و در همان حال، اثرهای منفی روی سلامتی بگذارد. باور داریم صداهای ضبط‌‌شده به‌جای آنکه منشأ الکترونیکی داشته باشند، احتمالاً ناشی از عوامل مکانیکی یا زیست‌شناسی هستند. محتمل‌ترین منبع حشر‌ه‌ای موسوم به جیرجیرک دُم‌کوتاه هندی است.

خصوصیات طیفی صداهای ضبط‌شده که گمان می‌رود علت علائم گزارش شده باشند، مشابه اصواتی هستند که جیرجیرک‌های دُم‌‌کوتاه هندی تولید می‌کنند. مونتیالگره زاپاتا، استاد زیست‌شناسی از دانشگاه لینکلن، اوکلند کالیفرنیا، درباره‌ی این موضوع گفت:

صدای این حشره بومی کارائیب حدود ۷ کیلوهرتز است که فرکانس به‌طور‌غیرعادی بلندی است. این صدا در گوش انسان حس یک نُت تریل تیز و همیشگی را دارد.

بررسی‌های اخیر چه می‌گویند؟

با وجود تحقیقات زیادی که درباره‌ی بیماری مرموز کارمندان سفارت آمریکا در هاوانا انجام شده، علت آن هیچ‌وقت به‌طورقطعی شناسایی نشده است. شاید رازآلودتر اینکه کوبا، تنها مکانی نیست که موارد این پدیده مرموز در آن گزارش شده است. در سال ۲۰۲۱، دست‌کم ۱۳۰ نفر از سراسر جهان به سندرم هاوانا یا موردی مشابه آن مبتلا شدند. موارد سندرم هاوانا در چین و بخش‌هایی از آسیا و اروپا گزارش شدند. در همین سال، گزارش‌هایی از ابتلای کارمندان سفارت آمریکا در کشور کلمبیا نیز منتشر شد.

نهایتاً جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده، امسال اعلام کرد که دولت برنامه‌هایی برای پرداخت غرامت به آسیب‌دیدگان سندرم هاوانا دارد. این غرامت‌ها مشمول کسانی می‌شود که پس از ابتلا به این پدیده برای مدت یک سال یا بیشتر به درمان نیاز داشتند. مبلغ غرامت دولت به این افراد نیز بین ۱۴۰ تا ۱۸۷ هزار دلار خواهد بود.