اختلال عاطفی فصلی چیست و چه علائمی دارد؟
آیا تاکنون درباره‌ی اختلال عاطفی فصلی (SAD) چیزی شنیده‌اید؟ گرچه علت دقیق SAD ناشناخته است، این نوع افسردگی می‌تواند به تغییر فصل ربط داشته باشد. SAD معمولاً در ماه‌های تاریک سال رایج است؛ یعنی زمانی که نور خورشید به حداقل می‌رسد و بدین‌ترتیب تعادل بین سطوح سروتونین و ملاتونین بدن از بین می‌رود.
براساس مقاله‌ی مروری مجله‌ی The Physician and Sportmedicine، اختلال SAD هر‌سال بر ۱ تا ۱۰ درصد از جمعیت تأثیر می‌گذارد. SAD تنها بر خلق‌وخو تأثیر نمی‌گذارد؛ بلکه می‌تواند باعث احساس خستگی و کج‌خلقی و کوتاه‌شدن بازه‌ی توجه شود.
اختلال عاطفی فصلی چیست؟
اختلال عاطفی فصلی نوعی افسردگی است که براساس الگوی رایج بازگشتی شناخته می‌شود. تصور می‌شود علت این اختلال تغییرات فصلی باشد و در ماه‌های پاییز و زمستان رایج‌تر است. لیندسی جورج، مشاور و روان‌پزشک، دراین‌باره می‌گوید:
وقتی به SAD دچار می‌شوید، بسیاری از علائم افسردگی را تجربه می‌کنید؛ اما این نوع اختلال خلق‌وخو چه تفاوتی با افسردگی بالینی دارد؟ SAD در ماه‌های بهار و تابستان کمتر است؛ درحالی‌که افسردگی این‌گونه نیست. همچنین، ممکن است شاهد تفاوت‌هایی در الگوی خواب خود باشید. هنگامی‌که اختلال SAD دارید، بیشتر می‌خوابید؛ اما در افسردگی، الگوی خواب توزیع شده است؛ بنابراین، ممکن است صبح زود یا نیمه‌شب بیدارشدن را تجربه کنید.
علت اصلی SAD ناشناخته است؛ ولی پژوهش‌های منتشرشده در مجله‌ی Somnologie نشان می‌دهند کاهش نور خورشید در طول ماه‌های تاریک‌تر زمستان می‌توانند ریتم شبانه‌روزی بدن را مختل کنند و درنهایت، به وضعیتی افسرده‌کننده بینجامند.
یکی از دلایل احتمالی این مسئله وجود گیرنده‌های نوری است که بر سطوح نور نظارت می‌کنند. این گیرنده‌های نوری ریتم شبانه‌روزی بدن را تنظیم می‌کنند و بر خلق‌وخو تأثیر می‌گذارند. کاهش سطح سروتونین به‌دلیل کاهش نور خورشید و تغییرات مدت‌زمان ترشح ملاتونین که به‌باور پژوهشگران بر‌اثر تغییر فصل رخ می‌دهد، می‌توانند بر این روند تأثیر بگذارند.
علائم اختلال عاطفی فصلی
به‌گفته‌ی جرج، بسیاری از علائم و نشانه‌های SAD با علائم افسردگی ماژور مشترک هستند؛ اما این علائم در SAD براساس الگویی فصلی می‌آیند و می‌روند. به‌نقل از مؤسسه‌ی ملی سلامت روان (NIMH)، علائم SAD عبارت‌اند از:
- احساس افسردگی
- ازدست‌دادن علاقه به فعالیت‌های دلخواه
- پرخوری
- اضافه‌وزن
- احساس تنبلی یا سراسیمگی
- احساس خستگی در طول روز
- احساس ناامیدی یا بی‌ارزشی
- مشکل تمرکز
- خواب بیش‌از‌حد (هایپرسومنیا)
- جامعه‌گریزی
دکتر ویکتور فورناری، رئیس بخش روان‌پزشکی نوجوانان و کودکان در بیمارستان زاکر هیلساید نیویورک می‌گوید: «افراد معمولاً علائم SAD را در پاییز احساس می‌کنند. این علائم در زمستان تشدید می‌شوند و در بهار از بین می‌روند.» بااین‌حال، SAD در ماه‌های تابستان هم ممکن است بر افراد تأثیر بگذارد و این علائم را تجربه کنند:
- مشکل خواب (بی‌خوابی)
- کم‌شدن اشتها که به کاهش وزن می‌انجامد
- احساس بی‌قراری و سراسیمگی
- اضطراب
- رفتارهای خشونت‌‌بار
با اینکه بسیاری از علائم SAD با علائم افسردگی مشترک هستند، مبتلایان به SAD معمولاً این علائم را در چرخه‌ای سالانه تجربه می‌کنند و سپس از آن‌ها رها می‌شوند. فورناری معتقد است:
در درجه‌ی اول، باید گفت تجربه‌ی یک‌روزه‌ی علائم معمولاً طبیعی است؛ اما اگر چند روز متوالی این علائم را تجربه کردید، باید به پزشک مراجعه کنید؛ به‌ویژه اگر با مشکلات خواب روبه‌رو شدید یا به این فکر کردید که دیگر نمی‌خواهید زنده باشید.
اختلال عاطفی فصلی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
طبق مقاله‌ی منتشرشده در NIMH، برای تشخیص شخص مبتلا به SAD باید به معیارهای زیر توجه کرد:
اشخاص مبتلا به SAD باید علائم افسردگی ماژور یا علائم مشخص فهرست‌شده در بالا را داشته باشند. بازه‌های افسردگی معمولاً در فصل‌های مشخص (برای مثال تنها در ماه‌های زمستان یا ماه‌های تابستان) به‌مدت حداقل دو سال متوالی رخ دهند.
چه افرادی درمعرض خطر اختلال عاطفی فصلی قرار دارند؟
در اغلب نمونه‌ها، SAD در بزرگ‌سالی شروع می‌شود. به‌نقل از انجمن افسردگی و اضطراب آمریکا، SAD بر ۱۵ میلیون نفر (۷.۱ درصد) از بزرگ‌سالان ایالات متحده تأثیر می‌گذارد. براساس گزارشی که در مجله‌ی Depression Research and Treatment منتشر شد، این نوع از افسردگی در میان زنان رایج‌تر است.
همچنین، بر افرادی که در دامنه‌های شمالی زندگی می‌کنند، بیشتر تأثیر می‌گذارد؛ زیرا در این مناطق ساعت‌های روشنایی روز در زمستان کمتر است. به‌نقل از NIMH، این نوع از افسردگی در میان افراد مبتلا به اختلال افسردگی ماژور یا اختلال دوقطبی رایج‌تر است.
درمان و داروهای لازم برای اختلال عاطفی فصلی
درمان‌های SAD انواع مختلفی دارند؛ زیرا واکنش شخص مبتلا ممکن است بهتر از افراد دیگر باشد. بسیاری از افراد مبتلا به SAD به نوردرمانی روی می‌آورند که مدت آن ۳۰ دقیقه در روز است. در این نوع درمان، لامپ فلوئورسنت نور روز را شبیه‌سازی می‌کند. فورناری می‌گوید:
در این روش، در فاصله‌ی چندمتری جعبه‌ی نور می‌نشینید. روش مذکور برای افراد مبتلا به افسردگی زمستانه مفید است. اغلب آنان پس از گذشت چند روز از این آزمایش، می‌گویند خلق‌و‌خویشان بازیابی شده است و انرژی بیشتری دارند.
پزشکان توصیه می‌کنند مبتلایان به SAD پیش از نوردرمانی از توصیه‌های پزشکی استفاده کنند. شخصی که از نوردرمانی استفاده می‌کند، در سه تا چهار هفته بهبود علائم را مشاهده خواهد کرد.
نوردرمانی با نشستن درمقابل جعبه‌ی نور، گزینه‌ی درمانی محبوبی برای مبتلایان به SAD است
پزشکان داروهای ضدافسردگی را نیز برای افراد مبتلا به SAD تجویز می‌کنند. یکی از داروهای رایج SAD بوبروپیون است (Wellbutrin XL, Aplenzin). پس از گذشت چند هفته، بیمار مزایای کامل این دارو را خواهد دید. درمان رفتاری‌شناختی (CBT) نیز به افراد در مدیریت علائم افسردگی SAD کمک می‌کند. از افراد خواسته می‌شود در طول جلسات درمانی، افکار منفی استرس‌زا را شناسایی کنند. سپس، متخصصان به آنان مهارت‌هایی را می‌آموزند که به مدیریت و تغییر افکار منفی کمک می‌کنند.
پژوهشگران به‌تازگی آموخته‌اند که CBT درمقایسه‌با درمان نوری و داروهای ضدافسردگی نتیجه‌بخش‌تر است. روئکلین بر این باور است:
اگر امسال از آن استفاده کنید، احتمال ابتلا به افسردگی زمستانی در سال بعد را هم کاهش می‌دهید.
گام‌های بیشتر
نوردرمانی، داروهای ضدافسردگی، CBT یا ترکیبی از این روش‌ها از بهترین درمان‌های افراد مبتلا به SAD هستند. پزشکان توصیه می‌کنند که افراد تاحدممکن با پیاده‌روی و نشستن کنار پنجره، نور روز بیشتری دریافت کنند. ورزش و وقت گذراندن با دوستان و خانواده نیز می‌تواند علائم SAD را بهبود دهد.
- سروتونین پائین شاید علت افسردگی نباشد، اما ضدافسردگی‌ها همچنان مؤثرند
- دانشمندان ژاپنی علل بیولوژیکی گوشه‌گیری اجتماعی را کشف کردند
افراد دیگر هم پس از تلاش برای درمان‌های ذهن بدنی مثل یوگا و مدیتیشن و شبیه‌سازی هدایت‌شده، شاهد بهبود حالت روحی خود بودند. این روش‌ها به افراد کمک می‌کنند با تصویری مثبت روایتی نشاط‌آور را ایجاد کنند. به‌نقل از کلینیک مایو، برخی افراد درمان‌های گیاهی و مکمل‌های غذایی را برای مبارزه با علائم SAD انتخاب می‌کنند. بااین‌حال، این درمان‌ها ممکن است با درمان‌های دارویی تداخل داشته باشند و به عوارض جانبی ناخواسته بینجامند؛ به‌همین‌دلیل، بهتر است قبل از آزمایش آن‌ها با پزشک مشورت کنید.
یکی از مشکلات فعلی درمان مبتلایان به SAD، دوره‌ی آزمون‌و‌خطا برای یافتن درمان صحیح و اصلی فرد است؛ اما این دوره‌ی انتظار را می‌توان براساس پژوهش‌های فعلی حذف کرد. شبکیه‌ی چشم انسان عملکرد متفاوتی در SAD دارد؛ بنابراین، روئکلین و تیم او واکنش شبکیه‌ی مبتلایان به SAD دربرابر نور را اندازه‌گیری کردند تا بدین‌ترتیب، درمان لازم برای هر فرد را پیش‌بینی کنند. این داروی سفارشی می‌تواند مبتلایان آینده را سریع‌تر درمان کند.
