اف‌تی‌ایکس، ورشکستگی و بی‌اعتمادی کاربران؛ ماجرای یک هفته سقوط آزاد در بازار کریپتو

پس از افت شدید ارزش بازار رمزارز در اواخر اردیبهشت امسال، صرافی FTX به چند شرکتی که در حال فروپاشی بودند کمک مالی کرد و آن‌ها را نجات داد. این صرافی بزرگ و سرشناس، هفته‌ی گذشته به‌یک‌باره وارد بحران شد و به کمک مالی نیاز شدیدی پیدا کرد.

بایننس، اصلی‌ترین رقیب FTX،‌ در آستانه‌ی نجات دادن این صرافی بود، اما در نهایت از تصمیمش منصرف شد و گفت برخلاف اعلام اولیه، تمایلی به تصاحب FTX ندارد. جمعه‌شب به وقت تهران،‌ FTX رسما اعلام ورشکستگی کرد و مدیرعامل آن استعفا داد. مدیرعامل FTX کسی است که بارها با وارن بافت، میلیاردر معروف آمریکایی، مقایسه شده.

این داستان نسبتاً کوتاه به وضوح نشان می‌دهد که ترمز یکی از بزرگ‌ترین صرافی‌های صنعت کریپتو چگونه کشیده شد، آن هم در شرایطی که کمتر کسی باورش را می‌کرد.

FTX و بایننس در چه حوزه‌ای فعالیت می‌کنند؟

اف تی ایکس و بایننس صرافی‌هایی بزرگ در دنیای رمزارز هستند که بستری برای معاملات ارزهای دیجیتال ایجاد کرده‌اند. مؤسسه‌ی داده‌محور کوین‌مارکت‌کپ (مطعلق به بایننس) با ارائه‌ی اطلاعاتی مستند اعلام کرده است اکثر معاملات دنیا در حوزه‌ی کریپتو بر بستر بایننس و FTX انجام می‌گیرد.

FTX،‌ یکی از بزرگ‌ترین صرافی‌های دنیا، توسط سم بنکمن‌فراید مدیریت می‌شد و مقر اصلی آن در کشور باهاما قرار دارد. FTX میلیون‌ها دلار صرف لابی‌گری با قانون‌گذاران آمریکایی کرده است تا قوانینی که برای صنعت کریپتو وضع می‌شوند، چندان سخت‌گیرانه و محدودکننده نباشند.

بایننس، بزرگ‌ترین صرافی رمزارز دنیا، توسط چانگ‌پنگ ژائو، معروف به سی‌زی، مدیریت می‌شود. بایننس که مقری مرکزی ندارد و اکثر فعالیت‌هایش را در خارج از ایالات متحده انجام می‌دهد، بارها به اتهام دور زدن قوانین، مورد نظارت نهادهای آمریکایی قرار گرفته است. بایننس یکی از اولین سرمایه‌گذاران صرافی FTX محسوب می‌شود.

هر دو شرکت FTX و بایننس کسب‌و‌کار خود را بر پایه‌ی گزینه‌های معاملاتی پرخطری که در بازار آمریکا قانونی نیستند، بنا کرده‌اند. این شرکت‌ها زیرمجموعه‌های کوچک‌تری به نام Binance.us و FTX.us با تمرکز بر بازار ایالات متحده دارند که از شرکت مادر مجزا هستند و ساختارشان به‌گونه‌ای است که از قوانین آمریکا تبعیت کنند.

به نوشته‌ی نیویورک تایمز، کنگره‌ی آمریکا در سال‌های اخیر تحقیقاتی جدی و عمیق علیه صنعت کریپتو و شرکت‌های فعال در این حوزه به‌ راه انداخته است. در سایر نقاط دنیا از جمله اتحادیه‌ی اروپا نیز تحقیقات مشابهی با تمرکز بر بازار کریپتو انجام شده.

سی‌زیِ ۴۵ ساله و سم بنکمن‌فرایدِ ۳۰ ساله به دفعات به‌صورت عمومی از قوانینی که برای صنعت کریپتو وضع شده‌اند انتقاد کرده‌اند و حتی با ذکر دلایلی گفته‌اند که این صنعت نباید هدف نهادهای تنظیم مقررات قرار بگیرد.

چرا FTX وارد بحران شد؟

صرافی FTX یک توکن اختصاصی به نام FTT دارد. معامله‌گران بازار رمزارز از این توکن برای کارهایی مثل پرداخت کارمزد معاملات استفاده می‌کنند. سال گذشته‌، سی‌زی سهامی را که در FTX داشت به بنکمن‌فراید فروخت و گزارش‌ها گفتند که مدیرعامل FTX بخشی از پول را در قالب توکن FTT به سی‌زی داده است.

در روز ۲ نوامبر ۲۰۲۲ (۱۱ آبان ۱۴۰۱) خبرگزاری کوین‌دسک گزارشی اختصاصی با محوریت سندی فاش‌شده منتشر کرد. آن گزارش نشان می‌داد آلامدا ریسرچ (Alameda Research)، یک صندوق پوشش ریسکِ تحت مدیریت سم بنکمن‌فراید، حجمی غیرعادی از توکن‌های FTT را دراختیار دارد. اف تی ایکس و آلامدا ریسرچ در ظاهر قرار بود شرکت‌هایی مجزا باشند، اما گزارش کوین‌دسک نشان می‌داد این دو شرکت ارتباطات مالی تنگاتنگی با هم دارند.

بایننس روز ۶ نوامبر ۲۰۲۲ (۱۵ آبان ۱۴۰۱) در بیانیه‌ای گفت «با استناد به افشاگری‌های اخیر» تمامی توکن‌های FTT خود را می‌فروشد. در واکنش به این قضیه، ارزش توکن FTT به‌شدت افت کرد و معامله‌گران شروع به خارج کردن سرمایه‌ی خود از صرافی FTX کردند، چون می‌ترسیدند که این صرافی به سرنوشت چند شرکت ورشکست‌شده‌ی صنعت کریپتو دچار شود.

مشتریان FTX در عرض سه روز درخواست برداشت ۶ میلیارد دلار پول را ثبت کردند و این صرافی برای پردازش درخواست‌ها با مشکل مواجه شد. به نظر می‌رسید که FTX دچار بحران نقدینگی شده است، به این معنا که پول لازم برای پرداخت به کاربران را دراختیار نداشت.

بایننس چگونه خودش را در معادله جا کرد؟

بایننس سه‌شنبه‌ی هفته‌ی گذشته در بیانیه‌ای گفت با مدیران FTX به توافق رسیده است تا این صرافی را تصاحب و به زیرمجموعه‌ی خود تبدیل کند. سی‌زی در بیانیه‌ی بایننس به وضوح گفته بود: «بایننس این حق را به خود می‌دهد که در هر زمان که خواست‌،‌ از معامله عقب‌نشینی کند.»

سم بنکمن‌فراید در اطلاعیه‌ای هم‌زمان گفت قرارداد موردبحث از مشتریان حفاظت می‌کند و به FTX امکان می‌دهد پردازش درخواست‌های برداشت پول را ادامه دهد. بنکمن‌فراید تلاش کرد شایعات درگیری بین FTX و بایننس را کمرنگ کند. او گفت تصاحب FTX به دست بایننس بهترین کار ممکن است.

چرا قرارداد FTX و بایننس از هم پاشید؟

چهارشنبه‌ی هفته‌ی گذشته، تنها یک روز پس از انتشار بیانیه‌ی اولیه، بایننس در بیانیه‌ی دیگری گفت تمایلی به تصاحب FTX ندارد. بایننس گفت اتخاذ این تصمیم «نتیجه‌ی ریزکاویِ دقیقِ شرکتی است.» بایننس همچنین گفت تحقیقات احتمالی نهادهای رگولاتوری آمریکا و گزارش‌هایی مبنی‌بر سوءمدیریت وجوه کاربران توسط FTX،‌ در این تصمیم نقش داشته‌اند.

بایننس در بیانیه‌اش گفت: «هر بار که یکی از بازیگران اصلی صنعت کریپتو شکست می‌خورد، مصرف‌کنندگان متضرر می‌شوند. در چند سال اخیر افزایش مقاومت اکوسیستم کریپتو را دیده‌ایم و به مرور زمان به این باور رسیده‌ایم که انزواطلبانی که از وجوه کاربران سوءاستفاده می‌کنند توسط بازار آزاد ریشه‌کن می‌شوند.»

FTX پنج‌شنبه‌ گفت با پلتفرم Tron که در حوزه‌ی بلاک چین فعالیت می‌کند به توافق رسیده است تا یک‌سری توکن‌های به‌خصوص را از FTX به سایر والت‌های رمزارز منتقل کند. حتی این اقدام نیز به نتیجه‌ی مثبتی منتهی نشد.

چرا بحران FTX روی رمزارزها اثر منفی گذاشت؟

صنعت رمزارز سال‌ها در تلاش بوده تا به نهادهای رگولاتوری، سرمایه‌گذاران و مشتریان عادی اطمینان دهد که ارزش توجه دارد. FTX – حداقل از دور – باثبات‌تر از اکثر شرکت‌های این صنعت به نظر می‌رسید. سقوط این صرافی بزرگ و البته فروش توکن‌ FTT توسط بایننس باعث وحشت در بازار رمزارز شده و تأثیر به‌سزایی روی آن گذاشته است.

از سه‌شنبه‌ی هفته‌ی گذشته تاکنون، قیمت توکن FTT بیش از ۸۰ درصد افت کرده است. قیمت بیت کوین و اتر، دو مورد از مهم‌ترین رمزارزهای دنیا نیز از سه‌شنبه با نوسان شدید روبه‌رو شده است. قیمت این دو رمزارز در برهه‌ای نسبتاً کوتاه بیش از ۲۰ درصد پایین آمد.