ادعای جنجال‌برانگیز پژوهشگران: ویروس عامل کووید ۱۹ نشانه‌های ویروس مهندسی‌شده را دارد

رشته‌ای از حدود ۳۰ هزار حرف ژنتیکی تمام چیزی بود که کابوس کووید ۱۹ را شروع کرد که تلفات آن احتمالاً به بیش از ۲۰ میلیون نفر می‌رسد. اینکه این ماجرا دقیقاً چگونه شروع شد، به‌شدت مورد بحث قرار گرفته است. بسیاری فکر می‌کنند ظهور کووید ۱۹ رویداد سرریز از حیوان به انسان بوده است، چراکه بسیاری از پاتوژن‌های جدید از حیوانات وحشی منشا می‌گیرند.

ویروس کرونای جدید هم شبیه گروهی از ویروس‌های کرونا است که در خفاش‌ها دیده می‌شود. برخی دیگر به مهندسی ویروس کرونا در آزمایشگاه سراسر جهان و به‌ویژه در شهر ووهان اشاره می‌کنند که یکی از شهرهای چین است که ویروس اولین بار در آنجا پیدا شد. در فوریه ۲۰۲۱، تیمی از دانشمندان که توسط سازمان جهانی بهداشت گرد هم جمع شده بودند تا از ووهان بازدید کنند، نشت آزمایشگاهی را بسیار بعید دانستند. اگرچه، این نتیجه‌گیری متعاقبا توسط رئیس سازمان جهانی بهداشت به چالش کشیده شد و او رد این تئوری را شتاب‌آمیز خواند.

دو مقاله که اخیراً منتشر شده‌اند، از منشا طبیعی ویروس که با بازار فروش حیوانات در ووهان ارتباط دارد، حمایت می‌کنند. این بازارها حیوانات زنده را می‌فروشند. حیوانات در بازارهای مذکور غالبا در شرایط بدی نگه‌داری می‌شوند و این بازارها به‌عنوان مکان‌هایی شناخته می‌شوند که در آنجا پاتوژن‌های جدید از حیوانات به انسان‌ها منتقل می‌شوند. موارد ابتدایی ویروس کرونا در اطراف بازار ووهان جمع شده بودند؛ اما منتقدان می‌گویند داده‌های گم‌شده فراوانی درمورد روزهای اولیه وجود دارد و نمی‌توان با قطعیت به این نتیجه‌گیری رسید.

ایده مخالف یعنی نشت از آزمایشگاه غیرمحتمل نیست. فرار تصادفی ویروس‌ها از آزمایشگاه‌ها رایج‌تر از چیزی است که بسیاری از مردم تصور می‌کنند. این باور وجود دارد که همه‌گیری آنفلوانزای سال ۱۹۷۷ به این شیوه آغاز شد؛ اما فرار ویروس به معنای ویروس مهندسی شده نیست. در آزمایشگاه‌های ویروس‌شناسی ویروس‌های مهندسی‌نشده فراوانی وجود دارد.

پژوهش‌هایی مانند آنچه در ووهان انجام می‌شود، مسیرهای زیادی برای نشت ویروس فراهم می‌کند. برای مثال، پژوهشگری ممکن است حین بازدید از حیات وحش ویروس را با خود به ووهان بیاورد و آن را به دیگران منتقل کند. از طرف دیگر ممکن است فردی در خود آزمایشگاه به ویروسی که از حیات وحش جمع‌آوری شده است، آلوده شود؛ اما برخی استدلال می‌کنند که SARS-CoV-2 می‌تواند در آزمایشگاه از ویروس‌های دیگر ساخته شده باشد و سپس به بیرون نشت کرده باشد.

در میان این نزاع، تجزیه‌و‌تحلیل جدیدی از منبع بعیدی منتشر شده است. الکس واشبرن، دانشمند ریاضیات زیستی استارتاپ Selva را در نیویورک اداره می‌کند که درزمینه علوم میکروبیوم فعالیت دارد. او در گذشته به‌عنوان پژوهشگر دانشگاه ایالتی مونتانا روی مدل‌سازی ویروس‌شناسی کار کرده است.

در پژوهش جدید، دکتر واشبرن با دو دانشمند دیگر یعنی آنتونیوس فان دنگن، دانشیار فارماکولوژی در دانشگاه دوک کارولینای شمالی و والنتین بروتل، ایمونولوژیست مولکولی در دانشگاه وورتس‌بورگ آلمان همکاری کرده است. دکتر واشبرن و دکتر فان دنگن از طرفداران فعال تحقیق درمورد تئوری نشت آزمایشگاهی بوده‌اند.

ادعای این سه نفر برپایه روش جدیدی برای تشخیص ویروس‌هایی است که به احتمال زیاد در آزمایشگاه مهندسی شده‌اند. تجزیه‌و‌تحلیل آن‌ها که ۲۰ اکتبر در سرور مقالات پیش‌چاپ bioRxiv منتشر شد، نشان می‌دهد ویروس SARS-CoV-2 دارای برخی از ویژگی‌های ژنومی است که به‌گفته آن‌ها در صورتی ظاهر می‌شود که ویروس توسط مهندسی ژنتیک و با ترکیب چند توالی ساخته شده باشد.

پژوهشگران با بررسی این موضوع که ویروس SARS-CoV-2 چه تعداد از این محل‌های ترکیب احتمالی دارد، و اندازه نسبی این قطعات، تلاش می‌کنند تا میزان شباهت این ویروس را با سایر ویروس‌هایی که در طبیعت وجود دارند، ارزیابی کنند. آن‌ها با این فرض شروع می‌کنند که ساخت ژنومی به اندازه ژنوم SARS-CoV-2 به معنای ترکیب قطعات کوتاه‌تر ویروس‌های موجود با هم است.

آن‌ها می‌گویند برای ساخت ژنوم ویروس کرونا آرایش ایده‌ال استفاده از ۵ تا ۸ قطعه است که همگی کمتر از ۸ هزار حرف داشته باشند. چنین قطعاتی با استفاده از آنزیم‌های محدودکننده تولید می‌شوند. آنزیم‌های محدودکننده قیچی‌های مولکولی هستند که مواد ژنومی را در محل توالی‌های خاصی از حروف ژنتیکی برش می‌دهند. اگر ژنومی آن محل خاص را نداشته باشد،

پژوهشگران می‌توانند چنین مکان‌هایی را وارد توالی کنند. آن‌ها استدلال می‌کنند که توزیع جایگاه‌های شناسایی برای دو آنزیم محدودکننده رایج (BsaI و BsmBI) در ژنوم SARS-CoV-2 غیرعادی است. از طرف دیگر، طول طولانی‌ترین قطعه خیلی کوتاه‌تر از حد انتظار است. پژوهشگران با بررسی ۷۰ ژنوم از ویروس‌های کرونای متفاوت (بدون احتساب SARS-CoV-2) و برش آن‌ها به قطعاتی با استفاده از ۲۱۴ آنزیم محدودکننده رایج این موضوع را تعیین کردند.

آن‌ها به کمک مجموعه حاصل توانستند طول مورد انتظار قطعات را هنگام برش خوردن ویروس‌های کرونا به قطعات مختلف به دست آورند. مقاله جدید که به شکل پیش‌انتشار دردسترس قرار گرفته و هنوز در مجله‌ای معتبر منتشر نشده است، در روزهای آینده به‌شدت مورد سؤال قرار خواهد گرفت که البته باید هم همین‌طور باشد، چراکه علم به این شیوه پیش می‌رود. اگرچه، واکنش‌های اولیه بسیار متفاوت بوده است.

فرانسوا بالو، استاد زیست‌شناسی سیستم‌های محاسباتی در کالج دانشگاهی لندن نتایج را جالب خواند و گفت: «برخلاف بسیاری از همکارانم، نتوانستم هیچ ایراد اساسی در استدلال و روش‌شناسی آن‌ها تشخیص دهم. توزیع مکان‌های شناسایی آنزیم‌های BsaI و BsmBI در ویروس SARS-CoV-2 غیرعادی است.» البته دکتر بالو گفت این موارد باید با حسن نیت ارزیابی شوند.

ادوارد هولمز، ویروس‌شناس و زیست‌شناس تکاملی در دانشگاه سیدنی، گفت تمام ویژگی‌های شناسایی‌شده در این مقاله طبیعی است و در سایر ویروس‌های خفاش نیز دیده شده است: «اگر کسی قصد مهندسی ویروس داشت، بدون شک ویروس جدیدی ایجاد می‌کرد. دلایل فنی فراوانی وجود دارد که نشان می‌دهد این نتیجه‌گیری کاملاً پوچ است.»

سیلوستر ماریلونت، متخصص زیست‌شناسی مصنوعی در مؤسسه بیوشیمی گیاهی لایبنیتز در آلمان موافق است که تعداد و توزیع این مکان‌های شناسایی آنزیم‌های محدودکننده کاملاً تصادفی به‌نظر نمی‌رسند و تعداد جهش‌های خاموش پیدا شده در این مکان‌ها نشان می‌دهد که ویروس مذکور ممکن است یک ویروس مهندسی شده باشد (جهش‌های خاموش حاصل کار مهندسینی است که می‌خواهند توالی ژنتیکی را بدون تغییر در پروتئین‌هایی که توسط آن توالی رمزگذاری می‌شود، تغییر دهند).

دکتر ماریلونت گفت استدلال‌هایی علیه این فرضیه وجود دارد. یکی از آن‌ها طول کوتاه یکی از شش قطعه است که به‌نظر منطقی نیست. نکته دیگری که دکتر ماریلونت به آن اشاره می‌کند، این است که لازم نیست محل شناسایی آنزیم‌های محدودکننده در توالی نهایی وجود داشته باشد. او می‌پرسد: «چرا افراد این مکان‌ها را وارد کرده‌اند و سپس وقتی به آن‌ها نیازی نیست، آن‌ها را باقی گذاشته‌اند؟»

در استدلال‌های گذشته نیز بر این نکته تأکید شده است که نیازی نیست ویروس دستکاری‌شده چنین نشانه‌هایی را داشته باشد که آشکار کند آن ویروس مهندسی شده است. جاستین کینی، استاد آزمایشگاه کلد اسپرینگ در نیویورک، گفت پژوهشگران قبلا ویروس‌های کرونا را ایجاد کرده‌اند و چنین جایگاه‌هایی را در ژنوم آن بر جای گذاشته‌اند. او افزود این آثار ژنتیکی نشان می‌دهد که ویروس برای آزمایش‌های بیشتر آماده است و این موضوع باید جدی گرفته شود؛ البته او هشدار داد که مقاله باید توسط کارشناسان مورد بازبینی قرار گیرد.

اریک ون‌ نیم‌وخن از دانشگاه بازل می‌گوید اطلاعات محدودی وجود دارد و نمی‌توان به‌راحتی براساس آن نتیجه‌گیری کرد. او می‌افزاید: «حتی ممکن است این مکان‌ها به صورت تصادفی تکامل پیدا کرده باشند.» نویسندگان مقاله اذعان می‌کنند که این احتمال وجود دارد. کریستین اندرسن، استاد ایمونولوژی و میکروبیولوژی در مؤسسه تحقیقاتی اسکریپس در کالیفرنیا این الگو را به‌عنوان «نویز تصادفی» توصیف کرد.

هرگونه نتیجه‌گیری مبنی‌بر اینکه ویروس SARS-CoV-2 یک ویروس مهندسی شده است، به‌شدت مورد بحث و مناقشه قرار خواهد گرفت. چین انکار می‌کند که ویروس از آزمایشگاهی در چین منشا گرفته است و خواستار بررسی این موضوع شده است که آیا ممکن است ویروس کرونا از آمریکا منشا گرفته باشد.

دکتر واشبرن و همکارانش می‌گویند پیش‌بینی‌های آن‌ها قابل آزمایش است. اگر ژنوم اجدادی ویروس SARS-CoV-2 در طبیعت پیدا شود و همان جایگاه‌های شناسایی آنزیم یا توالی حد واسطی را داشته باشد، این احتمال افزایش پیدا می‌کند که این الگو به‌طور تصادفی تکامل پیدا کرده باشد.

هرگونه نتیجه‌گیری مورد تاییدی مبتنی‌بر اینکه ویروس ازنظر ژنتیکی مهندسی شده است، پیامدهای عمیقی هم ازنظر سیاسی و هم ازنظر علمی خواهد داشت. این امر رفتار دولت چین در روزهای اولیه شیوع خصوصا بی‌میلی آن برای انتشار داده‌های همه‌گیرشناسی ابتدایی را توضیح خواهد داد و همچنین سوالاتی را در این مورد ایجاد خواهد کرد که چه کسانی و از چه موقع درمورد فرار تصادفی ویروس مهندسی‌شده خبر داشتند و این کار را چه کسانی انجام دادند. درحال‌حاضر، این پیش‌نویس اولیه علم است و توسط افراد متخصص بررسی خواهد شد.