چرا بازها از مرگ‌بارترین شکارچیان طبیعت هستند

منظره صدها هزار خفاش که هنگام غروب از پناهگاه خود به حرکت درمی‌آیند، از مناظر شگفت‌انگیز طبیعت است. دسته‌های خفاش می‌تواند به‌قدری متراکم باشد که از فاصله دور شبیه دود به‌نظر برسد. اما رفتار هوایی پرندگان شکاری که آن‌ها را شکار می‌کنند، نیز به همان اندازه شگفت‌انگیز است.

مطالعه‌ی این رفتارها در گوشه دورافتاده‌ای از بیابان چیواوا (که از جنوب غربی ایالات متحده تا مکزیک امتداد دارد) از نکات برجسته کار تقریباً ۲۵ ساله گراهام تیلور به‌عنوان زیست‌شناسی که پرواز پرندگان را مطالعه می‌کند، بوده است. مطالعه تیم تیلور با همکاری لورا کلوپر، دانشمند متخصص درزمینه‌ی خفاش‌ها از دانشگاه نیوهمپشایر انجام شد.

حیواناتی که مورد شکار واقع می‌شوند، معمولاً امنیت را در گروه پیدا می‌کنند و خفاش‌ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند. حرکت در گروه خطر مورد حمله واقع شدن را کاهش می‌دهد و همچنین می‌تواند شکارچی را سردرگم کند و ردیابی هدف را برای آن‌ها سخت‌تر کند. این پدیده «اثر سردرگمی» نامیده می‌شود. انسان‌ها نیز به این شیوه توسط گروه‌های بزرگ اشیاء و حیوانات سردرگم می‌شوند.

وقتی خفاش‌های دم‌آزاد برزیلی به شکل دسته‌هایی از غارهای خود خارج می‌شوند، بازهای سوینسون به آن‌ها حمله می‌کنند. خفاش‌ها هنگام خروج از غار نسبت‌به فضای باز بسیار کندتر پرواز می‌کنند (در صورت باز بودن فضا، آن‌ها می‌توانند به سرعت حدود ۱۶۰ کیلومتر بر ساعت برسند). تیم تیلور متوجه شد که به‌نظر می‌رسد بازها تحت‌تأثیر اثر سردرگمی قرار نمی‌گیرند.

چگونه بازها از اثر سردرگمی که ما انسان‌ها را هنگام تماشای یک دسته گیج می‌کند، اجتناب می‌کنند؟

برای پیدا کردن پاسخ این سؤال، پژوهشگران از حمله‌ی بازها به گروه خفاش‌هایی که از غار خارج می‌شدند، فیلم‌برداری کردند. دوربین‌های فیلم‌برداری با وضوح بالا که در اطراف دهانه غار مستقر شده بودند، به پژوهشگران این امکان را دادند که مسیرهای سه‌بعدی بازها و خفاش‌هایی را که مورد حمله واقع می‌شدند، بازسازی کنند.

اما بازآفرینی یک رفتار اولین قدم برای درک مکانیک آن است. در مرحله بعد، پژوهشگران تجزیه‌و‌تحلیل کردند که بازها چگونه خط حمله خود را دنبال می‌کنند.

گروه تیلور از رویکرد شبیه‌سازی کامپیوتری استفاده کردند که آن را در سال ۲۰۱۷ برای مطالعه رفتارهای حمله شاهین‌های بَحری ایجاد کرده بودند. این روش از مجموعه‌ای از فرمول‌های ریاضی به نام معادلات دیفرانسیل برای شبیه‌سازی رفتار پرندگان استفاده می‌کند.

مطالعه گذشته گروه تیلور نشان داده بود که رفتارهای حمله شاهین‌ها به روشی مشابه با موشک‌های هدایت‌شونده با استفاده از تکنیکی به نام «ناوبری تناسبی» هدایت می‌شود. برای درک این تکنیک، خود را به‌عنوان شکارچی هوایی تصور کنید که به طعمه خود نگاه می‌کنید، درحالی‌که با سرعت به آن نزدیک می‌شوید. طعمه شما ممکن است سعی کند فرار کند. اما اگر با سرعتی متناسب با سرعت طعمه حرکت کنید و موقعیت او را دنبال کنید، مسیری را انتخاب خواهید کرد که بهترین شانس را برای گرفتن طعمه به شما می‌دهد.

پرنده‌ای که از این تکنیک برای دنبال کردن طعمه‌ی تنهای خود استفاده می‌کند، به‌طور طبیعی حرکات هدف خود را دنبال خواهد کرد. اما بازهایی که پژوهشگران از آن‌ها فیلم‌برداری کردند، به حرکات فردی خفاش‌هایی که شکار می‌کردند، پاسخ نمی‌دادند. درواقع، بازها در شعاع تقریباً ثابتی به دسته خفاش‌ها حمله می‌کردند و در امتداد قوس تقریباً دایره‌ای پرواز می‌کردند. پرندگان به جای اینکه خفاش واحدی را دنبال کنند، به سمت نقطه ثابتی در دسته شیرجه می‌زدند. این استراتژی دربرابر هدف انفرادی متحرک بی‌فایده خواهد بود، اما دربرابر تجمع متراکم طعمه‌ها می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد. تعجب‌آور نیست اگر تیری که به‌طور تصادفی به سمت گروه شلیک می‌شود، بتواند یک خفاش را بزند و همین امر درمورد بازهای شکارچی نیز صادق است.

با‌این‌حال، گرفتن خفاش‌ها آسان نیست و فرایند پیچیده‌ای است که اغلب با شکست بازها به پایان می‌رسد. پس بازها وقتی به دسته خفاش‌ها نزدیک می‌شوند، چگونه انتخاب می‌کنند که کدام خفاش را بگیرند؟

پژوهشگران از نرم‌افزارهای رسم نمودار برای ردیابی این موضوع استفاده کردند که در طول حمله، چگونه خط دید امتدادیافته از مهاجم به هدف تغییر می‌کند. این تجزیه‌و‌تحلیل پاسخ روشنی ارائه داد: جهت خط دید به سمت هدف در تمام حملات ازجمله حملات موفق تقریباً ثابت می‌ماند.

این هندسه برای هر جفت شیء در یک مسیر برخورد صادق است. به دریانوردان آموزش داده می‌شود که برای جلوگیری از برخورد با قایق‌های دیگر موقعیت ثابتی را درنظر بگیرند و رانندگان از آن به‌طور حسی برای پیوستن ایمن به جاده‌ای شلوغ استفاده می‌کنند.

کلنی متشکل از ۹۰۰ هزار خفاش که پژوهشگران آن را مطالعه کردند، فقط درعرض چند دقیقه ظاهر می‌شدند. برای شکارچی که در این گروه انبوه شیرجه می‌زند، اهداف زیادی وجود دارد که حداقل یکی از آن‌ها در مسیر برخورد خواهد بود.

درحالی‌که تماشگر ساکن چنین درک می‌کند که کل دسته درحال حرکت هستند، هندسه‌ی یک برخورد به این معنا است که ناظر متحرک هرچیزی را که در مسیر برخورد قرار دارد، ساکن می‌بیند. گله‌ها و گروه‌هایی که به چشم ما گیج‌کننده و نامنظم به‌نظر می‌رسد، برای شکارچی متحرکی که درحال شیرجه زدن است، منظم‌تر به‌نظر می‌رسد. همین امر درمورد هر مهاجمی صدق می‌کند؛ چه کوسه‌ای که در کمین گروهی از ماهی‌های تن است یا پهپادی که دربرابر انبوهی از پهپادهایی که درحال نزدیک شدن هستند، دفاع می‌کند.

تیلور می‌گوید: «یافته‌های ما به درک بیشتر این موضوع کمک می‌کند که چگونه شکارچیان دیگر از اثر سردرگمی اجتناب می‌کنند و حتی درزمینه‌ی طراحی ابزارهای دفاعی خودمختار نیز سودمند است. مهم‌تر اینکه، یافته‌های ما نمونه‌ای دقیق از روش‌های هوشمندانه‌ای است که طبیعت برای حل چالش‌های دشوار آن را در پیش می‌گیرد.»