تلاش دانشمندان برای درمان طاسی با ساخت داروی هک‌کننده فولیکول مو

دنیس جونز شغلش را رها کرد؛ زیرا موهایش می‌ریخت. او که مبتلا به بیماری خودایمنی طاسی منطقه‌ای (آلوپِسیا آره‌آتا) تشخیص داده شد، تکه‌های بدون مو روی پوست سرش پدیدار شد. نیش و کنایه‌ها از محل کارش شروع شد و او مطمئن نبود تا چه حد می‌تواند این اوضاع را تحمل کند. بنابراین، کارش را رها کرد.

به‌گفته پزشک معالج او، لوئیس گارزا، استاد بیماری‌های پوست در دانشکده پزشکی دانشگاه جانز هاپکینز در ایالات متحده، دنیس (که نام او برای حفظ حریم شخصی تغییر کرده است) تنها کسی نیست که به خاطر از دست دادن موهایش استرس و اضطراب را تجربه می‌کند. او توضیح می‌دهد که مو یکی از جنبه‌های اساسی هویت است و با تصویر و احساسی که از خود داریم، ارتباط تنگاتنگی دارد. به همین دلیل است که طاسی می‌تواند زندگی یک فرد را تغییر دهد.

با وجود اینکه بیش از ۵۰ درصد از زنان و ۸۵ درصد از مردان در ایالات متحده در طول زندگی خود طاسی را تجربه می‌کنند، هنوز درمان‌های موثری برای ریزش مو وجود ندارد. گارزا می‌گوید هیچ‌یک از درمان‌های کنونی واقعاً مؤثر نیستند. برای طاسی معمولی، دو داروی تأییدشده توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (یعنی فیناستراید و ماینوکسیدیل) کمی رشد مو را تقویت می‌کنند؛ اما باید هر روز مصرف شوند و ممکن است عوارض جانبی مانند افسردگی و کاهش میل جنسی داشته باشند.

یکی دیگر از گزینه‌های متداول، کاشت مو است که طی آن فولیکول‌های مو از یک قسمت از پوست سر به قسمت دیگر منتقل می‌شوند؛ اما کاشت مو رویه‌ای تهاجمی و گران است (در ایالات متحده ۴۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰ دلار هزینه دارد) و ازنظر تعداد مویی که می‌تواند جابه‌جا شود، محدودیت دارد. با‌‌‌توجه‌‌‌به این گزینه‌های نه چندان کارآمد، بیشتر افراد نمی‌توانند کار موثری درزمینه ریزش موی خود انجام دهند.

این وضعیت ممکن است به‌زودی تغییر کند. در مطالعه‌ای که اخیراً در مجله Developmental Cell منتشر شد، ماکسیم پلیکوس، استاد زیست‌شناسی سلولی و تکوینی در دانشگاه کالیفرنیا در ارواین و مدیر ارشد علمی شرکت بیوتکنولوژی آمپلیفیکا (Amplifica) نقش مولکول پیامرسانی به نام SCUBE3 را کشف کرد. این پروتئین ممکن است نحوه درمان طاسی را تغییر دهد.

با داشتن حدود نیم میلیون فولیکول مو می‌توانید پوست سر خود را به‌عنوان کارخانه بزرگی از چاپگرهای سه‌بعدی تجسم کنید. به‌گفته پلیکوس، تقریباً تمام این فولیکول‌ها باید به‌طور پیوسته در حال چاپ باشند تا کل موهای سر را ایجاد کنند؛ اما در طاسی معمولی این چاپگرها شروع به خاموش‌شدن می‌کنند و این امر موجب کم‌شدن موها (اگر حدود ۵۰ درصد از آن‌ها خاموش شوند) و طاسی (اگر بیش از ۷۰ درصد از آن‌ها خاموش شوند) می‌شود.

مولکول SCUBE3 با فعال‌کردن سلول‌های بنیادی موجود در پوست سر افراد، فولیکول‌ها را برآن می‌دارد تا خط تولید را دوباره راه‌اندازی کنند و موجب رشد سریع موها می‌شود. پژوهش‌های پلیکوس به این دلیل آغاز شد که او می‌خواست درک بهتری از سلول‌های درمال پاپیلا به دست آورد که در پایین فولیکول‌های مو قرار دارند. انجام آزمایش روی سلول‌های مذکور بسیار دشوار است؛ بنابراین، پژوهشگران برای کسب دانش بیشتر درمورد مکانیسم عمل آن‌ها، از ابزاری ژنتیکی برای هدف قرار دادن یک مسیر سیگنال‌دهی (مجموعه‌ای از واکنش‌های مولکولی که شامل پروتئین‌های خاصی می‌شود) استفاده کردند که این سلول‌ها از آن برای تحریک رشد مو استفاده می‌کنند.

هدف این بود که این مسیر در مجموعه‌ای از موش‌های بدون مو همیشه روشن بماند. وقتی او و گروهش این کار را انجام دادند، رشد موهای موش‌های که ازنظر ژنتیکی اصلاح شده بودند، به سرعت شروع شد؛ اما پلیکوس و تیمش نمی‌دانستند دقیقاً چه چیزی در این مسیر موجب رشد مو می‌شود؛ بنابراین، با استفاده از توالی‌یابی RNA تک‌سلولی (فناوری که به شما اجازه می‌دهد ببینید چه ژن‌هایی در سلول فعال هستند و چه پروتئین‌های تولید می‌شوند)، سلول‌های موش‌هایی را که ازنظر ژنتیکی تغییر پیدا کرده بودند با موش‌های گروه کنترل مقایسه کردند.

آن‌ها دریافتند که SCUBE3 در موش‌های جهش‌یافته بیان می‌شود؛ اما در گروه کنترل بیان نمی‌شود. با‌این‌حال، این امر به‌تنهایی معنایی نداشت؛ زیرا ممکن بود SCUBE3 فقط یک مولکول تماشاگر باشد. بنابراین، آن‌ها یک سری آزمایش روی این پروتئین انجام دادند و ابتدا آن را از موش‌ها حذف کردند، سپس آن را به موش‌های معمولی و سپس به موش‌هایی تزریق کردند که فولیکول‌های موی انسان به آن‌ها پیوند زده شده بود. همه این‌ آزمایش‌ها نشان داد که SCUBE3 موجب رشد مو می‌شود و مهم‌تر اینکه در آخرین آزمایش موجب رشد موی انسان شد.

ریزدانه‌های آبی خیس‌خورده در پروتئین SCUBE3 موجب رشد موهای جدید در موش می‌شود (سمت راست). هیچ رشد مویی در اطراف ریزدانه‌های خیس‌خورده در پروتئین کنترل که اثر شناخته‌شده‌ای روی فولیکول‌های مو ندارد، دیده نمی‌شود (چپ).

درحالی‌که پلیکوس می‌داند برای انتقال این درمان از مدل‌های موش به درمان مورد تأیید FDA، کارهای زیادی باید انجام شود، آینده‌ای را تجسم می‌کند که در آن بیماران ممکن است به متخصص پوست مراجعه کنند تا به‌منظور درمان طاسی، پروتئین SCUBE3 را به شیوه میکرواینجکشن به پوست سر آن‌ها تزریق کند. پلیکوس پیش‌بینی می‌کند این رویه کمتر از ۲۰ دقیقه زمان خواهد برد و نسبتاً بدون درد خواهد بود.

هزینه این رویه ممکن است مشابه بوتاکس باشد؛ بنابراین ارزان نیست؛ اما مطمئناً ارزان‌تر از کاشت مو است. علاوه‌بر‌این، این درمان احتمالاً باید دو سه بار در سال تکرار شود تا رشد مو ادامه پیدا کند. پلیکوس می‌گوید صنعت داروسازی این مدل درمان را دوست دارد؛ زیرا ترکیب جذابی از اثربخشی و مشتریان تکراری است. محبوبیت بوتاکس و پرکننده‌های پوستی این موضوع را به‌خوبی نشان می‌دهد.

اگر همه چیز خوب پیش برود، افزایش مقیاس تولید SCUBE3 نیز آسان خواهد بود، با‌‌‌توجه‌‌‌به اینکه همانند انسولین، کشت پروتئین‌ها ارزان است و درحال‌حاضر به‌طور گسترده استفاده می‌شود. ماریا کاسپر، دانشیار زیست‌شناسی سلولی و مولکولی در مؤسسه کارولینسکا در سوئد می‌گوید: «فکر می‌کنم این دیدگاه واقع‌گرایانه‌ای باشد.» با‌این‌حال، او تأکید می‌کند که هنوز خیلی زود است که بگوییم آیا یافته‌های پلیکوس منجر به درمان جدیدی برای ریزش مو می‌شود و خاطرنشان می‌کند که رویکردهای درمانی جایگزین دیگری نیز در حال توسعه هستند.

برای مثال، شرکت ترن بیوتکنولوژیز (Turn Biotechnologies) در حال ایجاد درمانی است که از RNA پیام‌رسان (mRNA) استفاده می‌کند که همان اصولی را دنبال می‌کند که واکسن‌های کووید مدرنا و فایزر آن را دنبال می‌کنند، یعنی تحویل دستورالعمل‌های ژنتیکی به سلول‌ها ما تا آن‌ها مواد مفیدی را بسازند.

به‌گفته ویتوریو سباستیانو، هم‌بنیان‌گذار شرکت و استادیار زنان و زایمان در دانشگاه استنفورد در ایالات متحده، هدف شرکت ترن تحویل mRNA حاوی کد ساخت ترکیبی از پروتئین‌ها است که می‌توانند ساعت فولیکول‌های مو را به عقب برگرداند. درمان آن‌ها که TRN-001 نام دارد، درون نانوذرات مایع به فولیکول‌های مو تحویل داده می‌شود و به بازتنظیم سلول‌های بنیادی آنجا کمک می‌کند و فولیکول‌ها را ازنظر عملکردی جوان‌تر می‌کند.

سباستیانو امیدوار است تا پایان سال آینده یا اوایل سال ۲۰۲۴، کارآزمایی‌های بالینی را آغاز کند و آینده‌ای را تجسم می‌کند که در آن TRN-001 به‌طور موضعی با تزریق‌های میکرواینجکشن به کار رود؛ اما درحالی‌که رویکرد مبتنی‌بر mRNA ممکن است قوی‌تر باشد؛ زیرا سلول‌ها را مجبور می‌کند تا خودشان پروتئین‌های مرتبط را تولید کنند، سباستیانو تصدیق می‌کند که جدید بودن این فناوری پیش‌بینی هزینه و دوره این درمان را دشوار می‌کند و چشم‌انداز نظارتی آن را چالش‌برانگیزتر می‌کند.

درواقع، کوین مک‌الوی، دانشیار بیماری‌های پوستی در دانشگاه کلمبیا در کانادا و مدیر ارشد علمی شرکت بیوتکنولوژی RepliCel می‌گوید به همین دلیل است که تیم او مسیر mRNA را دنبال نمی‌کند؛ زیرا چالش‌های مقرراتی بزرگی دارد. درعوض، شرکت رپلیسل (و یکی از رقبای آن یعنی هیرکلون) در حال کار روی رویکرد مبتنی‌بر سلول برای درمان طاسی هستند که در آن به‌منظور تحریک رشد، سلول‌های مو از یک بخش از پوست سر به بخش دیگری منتقل می‌شوند. ابتدا فولیکول‌های مو از پوست پشت سر فرد برداشت می‌شود، سپس سلول‌های مربوطه جدا و کشت می‌شوند و درنهایت این سلول‌های تکثیرشده به شیوه میکرواینجکشن به سر فرد تزریق می‌شوند. برخی از این سلول‌ها نیز برای تزریق‌های آینده ذخیره می‌شوند.

پل کمپ، مدیرعامل هیرکلون می‌گوید مشکل کاشت مو این است که باید یک به یک انجام شود؛ شما همچنان همان تعداد مو را دارید فقط پراکنده شده‌اند. درعوض، با استفاده از فناوری‌های تکثیرکننده می‌توانید حجم مو را افزایش دهید. اگرچه کمپ و مک‌الوی هر دو تخمین می‌زنند که برای بیمار این فرایند ممکن است از ابتدا تا پایان یکی دو ماه طول بکشد و حداقل در ابتدا با‌‌‌توجه‌‌‌به کار دستی که نیاز دارد، درمقایسه‌با کاشت مو هزینه بیشتری خواهد داشت؛ اما کمپ می‌گوید این درمان ممکن است موفقیت‌آمیزتر باشد؛ زیرا درمان سلولی است که برای هر فرد به شکل جداگانه طراحی می‌شود، درحالی‌که رویکرد پلیکوس برای همه افراد به یک شکل استفاده می‌شود.

آزمایش درمان رپلیسل روی بیماران در ژاپن آغاز شده است، درحالی‌که هیرکلون امیدوار است که اوایل ۲۰۲۳ کارآزمایی‌های بالینی انسانی را در بریتانیا آغاز کند. بااین‌حال، چه با رویکردهای مولکولی، RNA یا رویکردهای مبتنی بر سلول، درمان‌های جدید ریزش مو از راه خواهند رسید. فقط زمان رسیدن آن‌ها مشخص نیست.

گارزا می‌گوید: «با وجود چندین دهه تلاش، همیشه وعده داده می‌شود که درمان بعدی ریزش مو پنج سال بعد از راه می‌رسد. مشکل این جا است که شکاف بین مطالعات پیش‌بالینی و تجاری‌سازی بسیار بزرگ است؛ زیرا تا به امروز طاسی سر به‌خوبی درک نشده است.» کاسپر بر نیاز به تحقیقات علمی بنیادی برای ایجاد پایه‌ای قوی‌تر تأکید می‌کند. برای مثال، آزمایشگاه او در مؤسسه کارولینسکا چگونگی ساخت فولیکول‌های جدید مو را درون پوست (از ابتدا) مطالعه می‌کند که مسلما درمقایسه‌با هک‌کردن فولیکول‌های موجود چالش‌برانگیزتر است.

پژوهش جدید جدا از ارائه فرصت‌هایی برای درک بهتر زیست‌شناسی مو، بر پیچیدگی پدیده ریزش مو تأکید می‌کند. درمان‌هایی مانند SCUBE3، TRN-001 و سلول‌های شبیه‌سازی‌شده نمی‌توانند به بیمارانی که فولیکول مو ندارند، کمک کنند. تنها راه کمک به چنین بیمارانی که ممکن است دچار سوختگی، زخم‌های بزرگ یا لوپسی زخمی باشند، فولیکول‌های جدید است. به احتمال زیاد هیچ‌یک از این‌ها راه‌حل جادویی نخواهد بود. درعوض، آینده احتمالاً یکی از درمان‌های متعددی است که در ترکیب با هم استفاده می‌شوند که هرکدام دارای محدودیت‌ها و نقاط قوت مکمل هستند.