دستبرد باستان‌شناسان کاشف مقبره توت عنخ ‌آمون به اثبات رسید

هاوارد کارتر، باستان‌شناس بریتانیایی است که مقبره توت عنخ آمون را در سال ۱۹۲۲ کشف کرد. این کشف به سرعت مورد توجه عموم مردم جهان قرار گرفت و کارتر به شهرت افسانه‌ای دست یافت. بااین‌حال، مصری‌ها از همان زمان کشف مقبره‌ی فرعون مظنون بودند که باستان‌شناس بریتانیایی از اختیارات خود برای بازگشایی قبل از موعد مقبره استفاده کرده و حتی برخی از آثار باستانی گران‌بها را به سرقت برده است. با وجودی که این شایعات نسل به نسل بین محققان و باستان‌شناسان بازگو می‌شد، اما اثبات این اتهام‌ها واقعاً کار ساده‌ای نبود.

حالا چنانچه نشریه گاردین گزارش می‌دهد، نامه‌ای که تا قبل از این منتشر نشده بود، مهر تأییدی بر اتهام‌ها علیه کارتر می‌زند. این نامه‌ی‌ مربوط به سال ۱۹۳۴ را یکی از محققان برجسته بریتانیایی که در حفاری‌ها حضور داشته نوشته است. به نقل از روزنامه الشرق الاوسط، این نامه به قلم سِر آلن گاردینر، زبان‌شناس متبحر بریتانیایی است.

کارتر پس از کشف مقبره فرعون مصری گاردینر را برای ترجمه هیروگلیف‌های مقبره ۳۳۰۰ ساله استخدام کرد. او بعداً یک تعویذ (بلاگردان) را که در مصر باستان معمولاً نذرِ مردگان می‌شد به گاردینر داد. در کمال حیرت گاردینر، کارتر به او اطمینان داد که این تعویذ باستانی را از مقبره توت عنخ آمون نیاورده است.

اما گاردینر که واقعاً مشکوک شده بود، بعداً تعویذ را به رِکس انگلباخ، مدیر وقت موزه مصر در قاهره نشان داد. پس از بررسی‌های جزئی به گاردینر اطمینان داد که این شیء باستانی از داخل مقبره فرعون آمده است. مدیر موزه مصر برای اثبات نظرش کار دشواری نداشت، او به‌راحتی تعویذ را با نمونه‌های مشابه زیادی که همگی از یک قالب ساخته شده بودند مقایسه کرد.

هاوارد کارتر به همراه یکی از دستیاران مصری خود مشغول بررسی تابوت توت عنخ آمون

گاردینر که واقعاً ناراحت شده بود، نامه‌ای به کارتر نوشت و حتی به او از اتهام انگلباخ نیز گفت. او در بخشی از این نامه نوشته بود: «تعویذی که به من نشان دادی بی‌شک از مقبره توت عنخ آمون دزدیده شده است.» گاردینر در ادامه نامه از اینکه در موقعیت دشواری قرار گرفته اظهار تأسف کرد. بااین‌حال، او گفت که اصلاً به انگلباخ نگفته تعویذ را کارتر به او داده است.

محتوای این نامه‌ها که حالا در مجموعه‌ای خصوص نگه‌داری می‌شوند، قرار است در کتابی با عنوان «توت عنخ آمون و مقبره‌ای که جهان را دگرگون کرد» از سوی انتشارات دانشگاه آکسفورد به چاپ برسند.

باب بریر، نویسنده این کتاب که خود مصرشناس برجسته‌ای از دانشگاه لانگ‌آیلند است، در این خصوص به روزنامه آبزرور گفت کارتر مدت‌ها است مظنون به سرقت گنجینه‌های مقبره مصری است، اما حالا هیچ شکی در کار نیست.

سال ۲۰۲۲ مصادف با صدمین سالگرد کشف مقبره توت عنخ آمون توسط کارتر و حامی مالی او، لرد کارنارون است. کارتر و همکارانش در کشفی که بعداً به کشف قرن مشهور شد، مقبره‌ای پر از تاج و تخت، ارابه‌، مجسمه، جواهرات و هزاران شیء باستانی ذی‌قیمت را پیدا کردند. پس از این کشف باورنکردنی کارتر توانست اختیارات زیادی به دست بیاورد تا در دهه‌ی آینده تمام پروسه‌ی انتقال محتویات مقبره از رود نیل به قاهره با نظارت مستقیم او انجام گیرد. مدت کوتاهی پس از کشف مقبره توت عنخ آمون در موزه مصر به نمایش گذاشته شد.

از همان زمان مشخص شده بود که مقبره فرعون مصری ناقص است، اما کارتر ادعا می‌کرد مقبره قبلاً در دوران باستان به غارت رفته است. در همین حال، مصرشناسان که از همان زمان به کارتر مظنون شده بودند، به‌دنبال اثبات دستبردهای او بودند. آلفرد لوکاس، یکی از کارمندان کارتر در سال ۱۹۴۷ در یکی از مجله‌های علمی چاپ قاهره مقاله‌ای جنجالی نوشت. او در این مقاله گزارش داد که کارتر مخفیانه در مقبره را شکسته است و بعد از برداشتن برخی از آثار باستانی دوباره آن را مهر و موم کرده است.

در واقع، بسیاری عقیده داشتند که کارتر قبل از بازگشایی رسمی مقبره بسیاری از جواهرات و اشیاء ارزشمند را برداشته‌اند. این آثار باستانی بعد از مرگ کارتر و همدستانش سر از بازار آثار باستانی مصر درآوردند. کارتر با تمام این اتهام‌ها هیچ‌وقت اعتراف نکرد و حتی بعد از نامه گاردینر هیچ تکذیب رسمی هم منتشر نکرد؛ اما دولت مصر برای مدتی به او اجازه نزدیک شدن به مقبره را نداد. در آن زمان، مقام‌های مصری واقعاً به کارتر مشکوک شده بودند و می‌خواستند راهی برای اثبات دستبردهای او پیدا کنند.

برخی از آثار باستانی مقبره توت عنخ آمون، فرعون مصر باستان

بااین‌حال،‌ چنانچه باب بریر در کتاب خود می‌نویسد، مصری‌ها هیچ‌وقت نتوانستند سوءظن‌های خود را ثابت کنند. مقام‌های مصری بعدا به این نتیجه رسیدند که کارتر تنها می‌خواست سر چوبی توت عنخ آمون را که نزد او پیدا شده بود به سرقت ببرد.

ماجرا از این قرار بود که مقام‌های مصری بعد از بازرسی از مقبره ۴ متوجه سر چوبی بسیار زیبا از دوران جوانی توت عنخ آمون شدند که به دقت درون یک جعبه چوبی بسته‌بندی شده بود. کارتر و تیم باستان‌شناسی‌ او در زمان اکتشافات از این مقبره برای نگه‌داری آثار باستانی استفاده می‌کردند. بااین‌حال،‌ در کمال شگفتی کارتر هیچ‌وقت نه در یادداشت‌های خود و نه در کتاب تصویری که تمام آثار باستانی مقبره در آن توصیف شدند، از این سر چوبی چیزی نگفته بود. کارتر بعدها گفت که این سر چوبی را در میان آوارِ یکی از گذرگاه‌ها منتهی به مقبره پیدا کرده و به همین دلیل از آن در میان کشفیات مقبره نام نبرده است.

باوجوداین، بعدها بسیاری از این اشیاء که به وضوح از داخل مقبره آمده بودند سر از بازار آثار باستانی مصر در آوردند. برخی از این اشیاء وارد کلکسیون‌های شخصی و برخی نیز وارد موزه‌های مشهور جهان شدند. از جمله برخی از این آثار وارد موزه هنر متروپولیتن نیویورک شدند. مقام‌های این موزه در سال ۲۰۱۰ رسماً اعلام کردند که ۱۹ شیء را که بین دهه‌های ۱۹۲۰ تا ۱۹۴۰ پیدا شدند، دوباره به مصر پس خواهند فرستاد. در ادامه این بیانیه آمده بود که این آثار باستانی بدون هیچ تردیدی متعلق به مقبره توت عنخ آمون هستند.

هَری جیمز در کتاب چاپ ۱۹۹۲ خود از نامه‌های کارتر که در مؤسسه گریفیث در دانشگاه آکسفورد نگه‌داری می‌شوند استفاده کرده بود. او در بخشی از این کتاب به درگیرهای گاردینر و کارتر اشاره کرده و نوشته است که این مشاجرات بعدها به بازگرداندن یک تعویذ باستانی به قاهره منجر شدند.

اکنون اهمیت این نامه‌های تا پیش از این منتشرنشده برای مصرشناسان و محافل باستانی‌ در این است که این اتهام‌ها را نه هر کسی بلکه یکی از محققان برجسته که خود در اولین اکتشافات حضور داشته مطرح کرده است. در واقع، اهمیت این اتهام‌ها آنچنان بود که کارتر همواره به‌شدت تلاش می‌کرد تا ادعای انگلباخ را رد کند؛ اما انگلباخ با اختیارات و دانش قابل‌ملاحظه‌ای که داشت سد محکمی پیش‌ روی کارتر بود.