متاورس؛ آینده محتوم و نه‌چندان دور اینترنت

متاورس یک پروژه واقعیت مجازی تعریف می‌شود که قصد دارد پیوندی میان جهان فیزیکی و زندگی دیجیتال برقرار کند. این فضای کمتر شناخته‌شده دنیای آواتارها است و بنا است آینده اینترنت باشد.

متاورس که ترکیبی از ۲ کلمه meta به معنی فراتر یا ماورا و verse (universe) به معنای جهان است، یک فراجهان را شکل خواهد داد. این فضا شبکه‌ای است گسترده از محیط‌های مجازی همیشه فعال و آنلاین که افراد در آن می‌توانند در قالب آواتار خود با یکدیگر و حتی با اشیا در تعامل باشند.

شاید هنوز برای بسیاری از مردم دنیا درک چیستی و ماهیت متاورس سخت باشد. در واقع، متاورس برای ما در شرایط فعلی همان قدر غیر قابل درک است که ارتباط برقرار کردن افراد از سراسر جهان با یکدیگر ازطریق اینترنت برای انسان‌هایی که ۱۰۰ سال قبل زندگی می‌کردند.

بااین‌حال، صاحب‌نظران و فعالان عرصه تکنولوژی این جهان را امتداد جهان فیزیکی ما معرفی می‌کنند که آینده محتوم اینترنت است. تیم سوئینی، بنیانگذار اپیک گیمز، در مورد متاورس می‌گوید:

برای تحقق کامل متاورس یک دهه یا بیشتر زمان لازم است، اما به‌هرحال متاورس محقق خواهد شد. این ایده توسط میلیون‌ها توسعه‌دهنده خلق خواهد شد و همه ما در خلق آن سهیم هستیم.

این توسعه و پیشرفت در جهان متاورس با حضور گسترده‌تر افراد در دنیای مجازی و پیوند زدن هرچه بیشتر هویتشان به زندگی دیجیتال اتفاق خواهد افتاد. در سال‌های آینده، با حضور افراد بیشتر در فضای متاورس و پیشرفت این جهان، افراد قادر خواهند بود تمام کارهایی که در زندگی واقعی خود انجام می‌دهند در متاورس هم انجام دهند. در واقع، متاورس یکی از تلاش‌های همیشگی بشر برای بزرگتر کردن دنیای خود است که ورای دنیای فیزیکی و در امتداد این جهان خواهد بود.

متاورس توانایی‌های ما در جهان فیزیکی را افزایش می‌دهد

کارشناسان در توضیح چیستی متاورس از ویژگی‌های مختلفی مانند تعامل‌پذیری، به اشتراک‌گذاری تجربه‌ها و… یاد می‌کنند؛ اما یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های متاورس تطبیق‌پذیری آن است. دنیای متاورس تطبیق‌پذیر با جهان ما است؛ یعنی از روی همین کاراکتری که در این جهان داریم، آواتاری ساخته می‌شود که در یک سرزمین جدید وجود خواهد داشت و توانایی‌های ما را در جهان حاضر افزایش می‌دهد.

البته جهان متاورس هنوز در مراحل ابتدایی و فاز اولیه قرار دارد، تا امروز برخی ویدیوگیم‌های آنلاین ساخته شده که کاربر با آواتار خود در آن‌ها بازی می‌کند. علاوه‌براین، در متاورس فعلی فضای کنفرانس وجود دارد که افراد می‌توانند با آواتارشان در آن شرکت کرده و با آواتار دیگری از کشوری دیگر تعامل کنند. خرید زمین، سرمایه‌گذاری روی آن و ایجاد فروشگاه نیز امکان‌های دیگری هستند که در فضای فعلی متاورس وجود دارند.

میلاد اصانلو، کارشناس حوزه فناوری، در خصوص تطبیق‌پذیری چنین توضیح می‌دهد:

متاورس می‌خواهد فضاهای مختلف را باهم تطبیق‌پذیر کند؛ برای مثال، اگر یک آواتار در یک بازی دستاوردی کسب می‌کند، این دستاورد قابل انتقال و استفاده در یک بازی دیگر هم باشد. یا اگر آواتار فردی در یک بازی پولی به دست آورده، فرد بتواند با این پول در یک فروشگاه مجازی خرید کند و در حالت ماورایی آن، بتواند این پول را به زندگی واقعی و فیزیکی خود منتقل کند.

متاورس به کجا خواهد رسید؟

هرچند درک ما از متاورس تا امروز به فضای بازی‌های کامپیوتری، کنفرانس‌های از راه دور (به‌صورت سه‌بعدی) و… محدود می‌شود؛ اما این فضا به همین حدود ختم نمی‌شود. مفهوم کامل متاورس این است که درست مانند جهان واقعی، که فرد کار می‌کند و با حقوقش می‌تواند بلیت کنسرت بخرد، در دنیای متاورس هم تطبیق‌پذیری رخ دهد و یک آواتار بتواند از یک فضا به فضای دیگری برود و تجربه‌های مختلفی کسب کند.

درحال‌حاضر تجربه حضور در جهان متاورس بدون استفاده از عینک واقعیت مجازی امکان‌پذیر نیست؛ اما آیا تا همیشه حضور ما در متاورس وابسته به این عینک‌ها خواهد بود؟ این کارشناس در پاسخ به این سؤال می‌گوید:

جواب درستی برای آن وجود ندارد. البته با وجود سرعت بالای پیشرفت تکنولوژی می‌توان حدس زد که تجربه فضای متاورس تا همیشه وابسته به عینک واقعیت مجازی نخواهد بود.

مسئله اتصال، اصلی‌ترین مانع در توسعه متاورس

با وجود پیشرفت‌های رخ‌داده در فضای متاورس، هنوز هم راهی طولانی تا تحقق کامل این فضا باقی مانده و برخی موانع در ایجاد کامل این فضا مشکلاتی ایجاد کرده است. اصانلو مسئله اتصال (connectivity) را اصلی‌ترین مشکل معرفی می‌کند:

ورود به فضای متاورس اینترنت خیلی خوبی می‌طلبد. نسل فعلی اینترنت برای هم‌پوشانی بالا و ورود افراد خیلی زیاد به این فضا پاسخ‌گو نیست. در سال ۲۰۱۰ هم پروژه‌ای به نام Second Life مطرح شد که تقریباً شبیه به متاورس فعلی بود؛ اما شکست خورد، چراکه زیرساخت اینترنت جوابگوی این حجم از اتصال نبود.

به گفته او، تا زمانی که نسل پنجم اینترنت گسترش پیدا نکند و مسئله connectivity بالا در یک مجتمع کوچک حل نشود نمی‌توانیم انتظار همه‌گیری استفاده از فضای متاورس را داشته باشیم. این کارشناس در این خصوص می‌گوید:

با توجه به این که در شبکه 4G تعداد کاربران و اکانت‌ها در یک کیلومتر مربع بیشتر از ۱۰ هزار مورد است، اما در شبکه 5G این عدد می‌تواند به حدود یک میلیون کاربر می‌رسد، پیشرفت متاورس و حتی اینترنت اشیا (IOT) به گسترش نسل پنجم اینترنت بستگی دارد.

پروژه‌های کلاهبرداری در متاورس

ضمن شکل‌گیری و تحقق تدریجی جهان متاورس، برخی سوءاستفاده‌ها، و به‌طور خاص کلاهبرداری‌های مالی، صورت می‌گیرد که مشکلاتی را برای کاربران این فضا ایجاد کرده است. این پروژه‌های کلاهبرداری تفاوت چندانی با شیوه‌های سنتی کلاهبرداری ندارد و عموماً به دلیل آگاهی اندک از این فضا رخ می‌دهد.

به اعتقاد کارشناسان فقدان یا کمبود آگاهی و دانش لازم از این فضا یکی از مهم‌ترین دلایل گرفتاری در دام کلاهبرداری‌های متاورسی است. تنها تفاوت متاورس این است که هنوز قانون‌گذاری‌ای برای آن صورت نگرفته و همین مسئله ریسک درگیر شدن با پروژه‌های کلاهبرداری را برای سرمایه‌گذاران در این فضا افزایش می‌دهد.

تنظیم‌گری و قانون‌گذاری در جهان نوظهور متاورس هنوز صورت نگرفته و اصانلو قانون در جهان متاورس را مبتنی بر اصل اطمینان عنوان می‌کند. او در این خصوص تصریح می‌کند:

در اصل اطمینان معتمدانی وجود دارند که اعتباربخشی می‌کنند؛ یعنی ارزش یک زمین در متاورس وابسته به تعداد افراد و سازمان‌های معتبر و قابل اطمینانی است که به آن اعتبار می‌دهند. بنابراین، اعتبار تمام آنچه در متاورس وجود دارد از خود مردم است.

بنابراین، افزایش اطلاعات درباره موضوع، کمک گرفتن و مشورت با افراد مطلع و رسیدن به اطمینان از اعتبار محل معامله و سرمایه‌گذاری از جمله راه‌های پیشگیری از گرفتاری در دام کلاهبرداری‌های متاورس است.

به‌تازگی، رئیس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرائم سایبری پلیس فتا نسبت به پروژه‌های کلاهبرداری در متاورس خبر داده و نسبت به آن هشدار داده است. در همین رابطه، شراره ده‌شیری، وکیل پایه یک و پژوهشگر حقوق بشر و حقوق سایبری، در گفت‌وگو با دیتاسنتر من، ضمن تأیید این پروژه‌های کلاهبرداری در متاورس، این پروژه‌ها را هم شبیه به سایر پروژه‌های کلاهبرداری خوانده و می‌گوید:

کلاهبرداری‌های متاورس همان کلاهبرداری به شیوه سنتی است که در هر فضایی ممکن است رخ دهد و حالا اگر در فضای متاورس، در فضای روابط و تعاملات بین آواتارها اتفاق بیفتد، می‌شود کلاهبرداری متاورس.

به گفته او، مثل کلاهبرداری‌های کلاسیک، کلاهبرداری در متاورس هم به این شیوه است که یک کلاهبردار وانمود می‌کند در حال فروش چیزی با کاربران متاورس است؛ در اثر این مانور کلاهبردارانه افراد فریب خورده و پولی پرداخت می‌کنند اما در ازای آن چیزی دریافت نمی‌کنند.

این حقوقدان محیط متاورس را مثل محیط واقعی می‌داند و در توصیف فضای آن می‌گوید: «در این محیط آواتارها زندگی می‌کنند و معاملاتی را انجام می‌دهند. در این محیط هم مثل زندگی واقعی دفتر ثبت وجود دارد و افراد معاملات خود را در آن ثبت می‌کنند؛ اما این ثبت در خارج از محیط متاورس ارزشی ندارد.»

طبق گفته ده‌شیری، در صورت رخ دادن اتفاق کلاهبردارانه در این محیط، با قوانین مربوط به هر پلتفرم با آن برخورد می‌شود. او در این خصوص چنین توضیح می‌دهد: «قوانین پلتفرم‌ها است که تعیین می‌کند جرمی رخ داده یا نه. در واقع، وابسته به این که کدام شرکت ایجادکننده آن پلتفرم است، terms of service و قوانین آن فرق می‌کند.»

جهان حقوقی متاورس چه ویژگی‌هایی دارد؟

اقتصاد متاورس مبتنی بر NFTها است و مالکیت اقدامات و فعالیت‌ها در این دنیا ازطریق توکن‌های NFT قابل اثبات و رهگیری است. ارزهای دیجیتال بازیگران اصلی اقتصاد متاورس هستند و سایر ارزهای رایج در جهان جایگاه چندانی در پلتفرم متاورس ندارند.

شراره ده‌شیری درباره مناسبت متاورس چنین توضیح می‌دهد: «خرید یک کالای متاورسی به این صورت است که افراد باید یک NFT خریداری کنند، این NFT یک نوع مجوز بهره‌برداری به حساب می‌آید که در دسته مالکیت فکری تعریف می‌شود.»

او این موضوع را با ذکر مثالی توضیح داده و می‌گوید: «برای مثال شما اگر عکس یک نفر را NFT کنید مالک فکری آن می‌شوید، اما کسی که کپی‌رایت آن عکس را داشته باشد می‌تواند شما را تعقیب کند.» این پژوهشگر حوزه حقوق سایبری در همین رابطه به مثال دیگری اشاره کرده که به برند هرمس مربوط می‌شود.

در این پرونده شخصی این برند را NFT کرده بود و این NFT را 40 هزار دلار فروخته بود و هرمس از او شکایت کرد؛ چراکه مالکیت، طراحی صنعتی و کپی‌رایت آن برای هرمس بوده است. در واقع، چون این فرد از NFT هرمس کسب درآمد کرده بود، موضوع قابل پیگیری بود، دعوی علیه او مطرح شد، درآمدی که کسب کرده بود و جریمه آن باید پرداخت می‌شد.

مالکیت حقوقی در متاورس معنا ندارد

یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های نظام حقوقی در متاورس با جهان فیزیکی ما عدم وجود موضوع مالکیت مادی است. ده‌شیری در این خصوص می‌گوید:

در متاورس چیزی تحت عنوان مالکیت زمین از لحاظ حقوقی نداریم؛ در واقع، اصلاً چیزی وجود ندارد که بخریم، نهایتاً می‌شود مجوز استفاده از یک دارایی دیجیتال را خرید. قراردادهای متاورس قراردادهای تحت شبکه پلتفرمی است که افراد وقتی وارد آن پلتفرم می‌شوند، terms of service آن را قبول می‌کنند و اگر براساس آن عمل نکنند، پلتفرم امتیاز آن‌ها را کم یا اخراجشان می‌کند.

این وکیل پایه یک دادگستری با اشاره به این که متاورس هنوز چندان حقوقی نشده و حقوقی‌ها هنوز این موارد را شناسایی نکرده‌اند، توضیح می‌دهد: «در خصوص این فضا هنوز تکثر قانونی داریم و هر قانون وابسته به کشور خاصی است.» او در این رابطه شرکت «متا» را مثال زده و می‌گوید:

متا یک شرکت آمریکایی است و موظف به رعایت قوانین این کشور است. همین شرکت اگر در اروپا دفتر داشته باشد باید قوانین EU را رعایت کند و اگر اختلافی ایجاد شود بحث حقوق خصوصی بین‌الملل مطرح می‌شود که اول دادگاه تصمیم می‌گیرد در مورد آن اختلاف کدام قانون باید حاکم باشد و متناسب با آن قانون موضوع بررسی می‌شود.

عدم قانون‌گذاری در جهان متاورس، مختص چند کشور خاص نیست، بلکه در هیچ یک از کشورها هنوز قانونی مختص متاورس وجود ندارد. در صورت وقوع اختلاف یا مشکل در فضای متاورس قوانین موجود در جهان فیزیکی که در حال حاضر نیز وجود دارد، می‌تواند حل‌کننده چالش‌ها باشد.

ده‌شیری به برخی از این قوانین اشاره کرده و می‌گوید: «قوانینی مثل حریم خصوصی، حمایت از داده‌های شخصی، کلاهبرداری، آزار آنلاین، نشر اکاذیب و… وجود دارد که در اینترنت به‌طور کلی و در خود متاورس قابل اجرا است.»

به گفته این حقوقدان در مورد متاورس باید صبر کنیم تا عمومیت پیدا کند و در ادامه تصمیم بگیریم که نیاز به قوانین جدید داریم یا نیازمند اصلاح قوانین هستیم. او این موضوع را چنین تصریح می‌کند: «هنوز متاورس در مرحله پایلوت است و به نتیجه‌ای درباره قوانین آن نرسیده‌ایم. فعلاً از همان قوانینی که در فضای آفلاین داریم، در فضای متاورس هم استفاده می‌کنیم.»