وقتی چشم‌ها خوب نمی‌بینند؛ چگونه نزدیک‌بینی به معضلی شایع در جهان تبدیل شد؟

اوایل دهه‌ی ۱۹۸۰، ارتش تایوان به وجود یک مشکل پی برد. به‌نظر می‌آمد که رفته‌رفته تعداد بیشتری از سربازان وظیفه نزدیک‌بین هستند؛ بدین معنی که برای دیدن اجسام دور به عینک نیاز دارند. ایان مورگان که در دانشگاه ملی استرالیا، نزدیک‌بینی را مطالعه می‌کند، می‌گوید «‌آن‌ها نگران بودند که در صورت وقوع بدترین اتفاق ممکن [یعنی حمله‌ی چین]، نیروهایشان در موضع ضعف خواهند جنگید.» یک مطالعه در سرتاسر جزیره‌ی تایوان در سال ۱۹۸۳ تأیید کرد که حدود ۷۰ درصد از فارغ‌التحصیل‌های دبیرستان در این کشور برای داشتن دید صحیح به عینک یا لنز نیاز دارند.

امروزه عدد یادشده به بالای ۸۰ درصد رسیده؛ اما خوشبختانه برای ژنرال‌های تایوان، نابرابری نظامی از بین رفته است. درطول چند دهه‌ی گذشته، میزان نزدیک‌بینی در سرتاسر شرق آسیا افزایش یافته است (نمودار ۱ را ببینید). در دهه‌ی ۱۹۶۰، حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از فارغ‌التحصیل‌های دبیرستان در چین نزدیک‌بین بودند؛ اما این روزها آن‌ها به اندازه‌ی خویشاوندان خود در آن‌سوی تنگه‌ی تایوان از نزدیک‌بینی رنج می‌برند. نرخ نزدیک‌بینی در برخی از مناطق چین به بیش از ۸۰ درصد می‌رسد.

در سایر نقاط قاره‌ی آسیا اوضاع به مراتب بدتر است. یک مطالعه روی پسران فارغ‌الاتحصیل دبیرستان در سئول کره جنوبی، ابتلای ۹۷ درصد آن‌ها به نزدیک‌بینی را نشان داد. هنگ‌کنگ و سنگاپور نیز از این قافله عقب نیستند. هرچند مشکل نزدیک‌بینی در شرق آسیا از همه جا شدیدتر است، منحصر به این منطقه نیست. به‌دست‌آوردن آمار مطمئن برای آمریکا و اروپا دشوار است؛ اما یک مقاله‌ی مروری که در سال ۲۰۱۵ منتشر شد، ادعا کرد که نرخ نزدیک‌بینی در اروپا بین ۲۰ تا ۴۰ درصد است. این میزان شیوع، ۱۰ برابر بالاتر از آن چیزی است که پژوهشگران فعال در این زمینه، نرخ طبیعی می‌پندارند.

نمودار ۱

کوته‌بینی در درک نزدیک‌بینی

برای اغلب افراد مبتلا، نزدیک‌بینی دردسری مادام‌العمر و گران است. انیگرت دالمن نور، مشاور چشم‌پزشک در بیمارستان مورفیلدز در لندن می‌گوید: «نزدیک‌بینی شدید می‌تواند به ازدست‌دادن درمان‌ناپذیر بینایی منجر شود.» مقاله‌ای که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد، به این نتیجه رسید که بدتر شدن هر یک دیوپتر (واحد اندازه‌گیری عیوب انکساری چشم) در نزدیک‌بینی با افزایش ۶۷ درصدی شیوع ماکولوپاتی نزدیک‌بینی ارتباط دارد؛ وضعیتی درمان‌ناپذیر که موجب نابینایی می‌شود. در برخی از مناطق شرق آسیا، ۲۰ درصد از جوانان نزدیک‌بینی شدید دارند که به صورت دیوپتر منفی ۶ یا شدیدتر تعریف می‌شود (نمودار ۲ را ببینید). کاترین رز، رئیس بخش مطالعات اختلال‌های چشم در دانشگاه فناوری سیدنی باور دارد که افزایش شیوع نزدیک‌بینی، در دهه‌های آینده مشکلی بزرگ به‌وجود خواهد آورد.

بیشتر نزدیک‌بینی‌ها دراثر بدشکل‌شدن کره چشم ایجاد می‌شود (تصویر شماره ۱ را ببینید). چشمی که به درستی کار می‌کند، نور ورودی را دقیقاً روی شبکیه یا سطح حساس به نور در پشت کره چشم متمرکز می‌کند. درمقابل، در چشم نزدیک‌بین کره چشم به‌گونه‌ای از شکل طبیعی می‌افتد که موجب می‌شود نور نرسیده به شبکیه متمرکز شود. افراد مبتلا از فاصله‌ی نزدیک می‌توانند به‌طور طبیعی ببینند؛ اما اجسام دور تار هستند. این وضعیت معمولاً پیش‌رونده است و بینایی پیش از آنکه در بزرگسالی تثبیت شود، در دوران کودکی و نوجوانی بدتر می‌شود.

نمودار ۲

برای دهه‌ها، پژوهشگران فکر می‌کردند نزدیک‌بینی بیشتر ژنتیکی است. نزدیک‌بینی در خانواده‌ها وجود دارد و مطالعات ژنومی، چندین واریانت ژنی را یافته‌اند که خطر ابتلا به این وضعیت را افزایش می‌دهند. بااین‌حال، براساس برخی سرنخ‌های اولیه، ژنتیک نمی‌توانست روایتگر کل داستان باشد. مطالعه‌ای که در سال ۱۹۶۹ روی جمعیت اینوئیت‌ها در آلاسکا منتشر شد، نشان داد که نزدیک‌بینی در میان میانسالان یا افراد مسن‌تر تقریباً ناشناخته است؛ اما میزان ابتلا به آن درمیان کودکان بزرگ‌تر و جوانان بالای ۵۰ درصد است. چنین تغییری خیلی سریع‌تر از آن است که صرفاً به ژنتیک مربوط باشد. همچنین افزایش شیوع نزدیک‌بینی درست زمانی اتفاق افتاده بود که شرکت‌کنندگان در مطالعه، اتخاذ شیوه‌ی زندگی ساکن‌تر و غربی را آغاز کرده بودند. بااین‌حال به‌گفته‌ی دکتر مورگان، نتایج آن مطالعه برخلاف عقاید روز بود و نادیده گرفته شد.

افزایش ناگهانی نزدیک‌بینی در شرق آسیا که با صنعتی‌شدن کشورهای این منطقه اتفاق افتاد، نادیده‌گرفتن داده‌ها را دشوارتر کرد. نزدیک‌بینی به‌طور کلیشه‌ای مشکل افراد اهل کتاب محسوب می‌شود و مجموعه‌ای از مطالعات، پیوند قوی و مطمئن آن را با تحصیلات تأیید کرده‌اند. دکتر مورگان می‌گوید: «هرچه تحصیل‌کرده‌تر باشید و نمراتتان بالاتر باشد و هرچه بیشتر در کلاس‌های فوق‌برنامه شرکت کنید، بیشتر احتمال دارد که نزدیک‌بین باشید.» مطالعه‌ای جالب روی کودکان یهودی ارتدوکس در اسر‌ائیل در دهه‌ی ۱۹۹۰، ارتباط نزدیک‌بینی با ساعات طولانی مدرسه را تأیید کرد. این بررسی نشان داد پسرانی که علاوه‌بر برنامه‌ی درسی معمولی، آموزش مذهبی شدید دریافت می‌کنند، نسبت به خواهران خود که این آموزش‌ها را نمی‌دیدند، نزدیک‌بین‌تر هستند.

ازآنجاکه هیچ روش آشکاری وجود ندارد که ازطریق آن نشان داده شود یادگیری ریاضیات، املا و حتی مسائل دینی مستقیماً موجب نزدیک‌بینی می‌شود، فرض گرفته شد که تحصیلات نماینده‌ی عاملی دیگر است. یک احتمال این تصور رایج است که نزدیک‌بینی با انجام شدید کارهایی که به تمرکز طولانی‌مدت چشم‌ها به جسمی نزدیک نیاز دارد، مثل خواندن و نوشتن ارتباط دارد. یوهانس کپلر، اخترشناس آلمانی که خود به عینک نیاز داشت، بیش از ۴۰۰ سال پیش این ایده را مطرح کرد.

دکتر رز می‌گوید این نظریه همچنان محبوبیت دارد؛ اما شواهد برای آن در بهترین حالت ضد و نقیض است. درعوض، فرضیه‌ی غالب اکنون می‌گوید قرارگرفتن درمعرض نور روز، متغیر اصلی محسوب می‌شود. مطالعه‌ای در سال ۲۰۰۷ روی کودکان کالیفرنیایی نشان داد زمانی که در خارج از منزل سپری می‌شود، با خطر کمتر نزدیک‌بینی ارتباط بسیار قوی دارد. مقاله‌ای که سال بعد از دکتر رز و مورگان و همکارانشان منتشر شد، بیش از ۴ هزار کودک را در سیدنی به مدت سه سال پیگیری کرد و به نتیجه‌ی مشابهی دست یافت. به‌نظر نمی‌رسید نوع فعالیت (ورزش، پیاده‌روی، پیک‌نیک) مهم باشد، بلکه صرفاً بودن در فضای باز نکته‌ی تعیین‌کننده بود. پژوهشگران دوباره صحت فرضیه‌ی انجام کارها از نزدیک را تأیید کردند و دریافتند که بیرون‌بودن به‌طرز چشمگیری خطر نزدیک‌بینی را کاهش می‌دهد.

تصویر ۱

نظریه‌ی جدید با داده‌ها مطابقت دارد و توضیح می‌دهد که چرا نزدیک‌بینی مانند دیابت و بیماری قلبی، مشکلی است که پزشکان آن را «بیماری فراوانی» می‌نامند؛ امراضی که در کشورهای ثروتمند شایع‌تر از کشورهای فقیر است؛ زیرا رشد اقتصادی، تحصیلات بیشتر و درنتیجه حضور بیشتر در فضاهای داخلی را برای کودکان به همراه دارد. به‌گفته‌ی دکتر مورگان این نظریه توضیح می‌دهد که چرا شیوع نزدیک‌بینی به‌ویژه در شرق آسیا بالا است؛ زیرا فراگیر بودن کلاس‌های خصوصی و پس از مدرسه بدان معنی است که دانش‌آموزان در آنجا در مقایسه با همتایان غربی خود، مدت زمان بیشتری از روز را فعالیت می‌کنند. به‌عنوان مثال، اغلب دانش‌آموزان کره جنوبی در مدارسی خصوصی به نام هون شرکت می‌کنند که در آن درس‌ها اغلب تا عصر ادامه دارد.

دیدن نور

نتایج مطالعات حیوانی نیز که در آن‌ها می‌توان متغیر را به دقت کنترل کرد، نظریه‌ی قرارگرفتن درمعرض نور روز را تقویت کرده‌اند. پژوهشگران مکانیزمی فرضی نیز برای این ارتباط دارند. به‌نظر می‌آید که قرارگیری درمعرض نور موجب تحریک تولید دوپامین، انتقال‌دهنده‌ای عصبی در شبکیه می‌شود. ظاهراً دوپامین به نوبه‌ی خود به نتظیم سرعت رشد چشم کمک می‌کند. اگر دوپامین کم باشد، چشم آنقدر رشد می‌کند که نمی‌تواند نور را به درستی متمرکز کند.

آزمایش‌های انسانی نیز نظریه‌ی نور را تأیید می‌کنند. یکی از بزرگ‌ترین مطالعات به رهبری پِی چانگ وو از کالج پزشکی دانشگاه چانگ گانگ در تایوان در سال ۲۰۲۰ منتشر شد. در این مطالعه، میلیون‌ها دانش‌آموز دبستانی تایوانی که بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۵ به مدرسه رفته بودند، مورد بررسی قرار گرفتند. در سال ۲۰۱۰، دولت تایوان با اجرای برنامه‌ای به نام «تیان‌تیان فضای باز ۱۲۰»، مدارس را تشویق کرد تا دانش‌آموزان را به‌مدت دو ساعت در روز بیرون ببرند. پس از اجرای این برنامه، نرخ نزدیک‌بینی به آرامی اما به‌طور پیوسته از ۴۹٫۴ درصد در سال ۲۰۱۲ به ۴۶٫۱ درصد در سال ۲۰۱۵ کاهش یافت و روند چنددهه‌ای افزایش نرخ را معکوس کرد.

اینکه دقیقاً چه مقدار نور مورد نیاز است، مشخص نیست؛ هرچند دکتر مورگان براساس تخمین خود، ۱۰ هزار لوکس (واحد شدت روشنایی) را مناسب می‌داند. قرارگیری در سایه در یک روز نسبتاً آفتابی، دقیقاً موجب دریافت همین مقدار نور می‌شود. (نور مستقیم خورشید در مناطق استوایی می‌تواند از صدهزار لوکس فراتر رود.) درمقابل، سطح نور دریافتی در فضاهای داخلی به ندرت از هزار لوکس بیشتر می‌شود. دکتر رز خاطرنشان می‌کند که از نظر فنی می‌توان کلاس‌های درس را تا ده هزار لوکس روشن کرد. بااین‌حال با وجود نور LED، مقدار گرمای تولیدشده به تهویه‌ی هوای مخصوص نیاز دارد و تابش خیره‌کننده ممکن است خواندن را پرزحمت کند.

پژوهشگران همچنین درحال کار روی روش‌هایی برای کاهش سرعت پیشرفت نزدیک‌بینی پس از آغاز آن بوده‌اند. یک روش، استفاده از دوزهای پایین آتروپین است؛ ماده‌ای شیمیایی سمی که در گیاه شابیزک یافت می‌شود. زنان زمانی از شیره‌ی این گیاه برای گشادکردن مردمک چشم‌ها استفاده می‌کردند تا جذاب‌تر به‌نظر آیند. یکی دیگر از راه‌ها، لنزهای تماسی «اورتوکراتولوژی» است که حین استفاده، شکل قرنیه را تغییر می‌دهد. قرنیه قسمت جلویی و شفاف چشم است که نور را به داخل چشم هدایت و روی شبکیه متمرکز می‌کند. این لنزها مؤثر به‌نظر می‌آیند؛ اما دکتر رز نگران عوارض جانبی احتمالی آن‌ها در کودکان است؛ زیرا لنزها درصورت استفاده‌ی نادرست می‌توانند خراشیدگی برگشت‌ناپذیر در قرنیه ایجاد کنند.

عینک‌های پیشرفته نیز ممکن است کمک‌کننده باشند. در سال ۲۰۲۰، نشریه‌ی پزشکی بی‌ام‌جی نتایج کارآزمایی عینک‌های دیمز در چین را منتشر کرد. لنزهای این عینک دارای ناحیه‌ای مرکزی با هدف اصلاح دید کاربر هستند که دراحاطه‌ی صدها ناحیه‌ی کوچک دیگر با قدرت نوری متفاوت قرار دارند. هدف عینک این است که هم دید واضح ازطریق بخش مرکزی عدسی و هم دید عمدا مخدوش ازطریق مناطق کوچک‌تر ارائه دهد؛ زیرا تصور می‌شود که دید ضعیف به چشم سیگنال می‌دهد تا سرعت رشد خود را کاهش دهد. به‌نظر می‌رسد که استفاده از عینک دیمز سرعت پیشرفت نزدیک‌بینی را تقریباً به نصف کاهش می‌دهد.

قطره‌های چشمی، نور خورشید بیشتر و عینک‌های هوشمند می‌توانند از نزدیک‌بینی در نسل‌های آینده‌ی دانش‌آموزان جلوگیری کنند یا آن را کاهش دهند. اما وقتی افراد مبتلا به بزرگسالی می‌رسند، نزدیک‌بینی دائمی خواهد بود؛ بدان معنا که هم‌اکنون در برخی کشورها یک مشکل سلامت عمومی ایجاد شده است. به‌گفته‌ی دکتر رز، برای افراد مبتلا به نزدیک‌بینی جدی که درمعرض بیش‌ترین عوارض ناگوار قرار دارند، تغییرات ناسالم در چشم ممکن است زمانی رخ دهد که در ۴۰ سالگی به‌سر می‌برند و برخی از آن‌ها به هیچ‌وجه درمان‌پذیر نیستند.