چند جهانی: از شواهد تا اثبات
علم هیچگاه حد و مرزی نداشته است. چه چیزی آن سوی مرزهای جهان وجود دارد؟ آیا ممکن است جهان ما تنها یکی از بسیار جهان موجود در عالم باشد؟ آیا چندجهانی حقیقت دارد؟
فیلم‌های علمی-تخیلی از پرداختن به این سوالات هیچگاه دست نمی‌کشند. آن‌ها همیشه مملو از خلاقیت‌هایی هستند که درنهایت دقت و ظرافت به نکات علمی اشاره می‌کنند.
کیهان‌شناسان هرکدام پاسخ‌های متفاوتی می‌توانند به این سوال دهند که چندجهانی چیست؟ آیا چندجهانی قابل اثبات است؟
ایده چندجهانی برای اولین بار توسط «ادگار آلن پو» شاعر در سال 1848 مطرح شد. او در اشعار خود وجود جهان‌های دیگر را ذکر کرد. اما از دیدگاه علمی، ایده چندجهانی زمانی مطرح شد که نظریه‌های علمی مدرن روی کار آمدند.
«آندره لینده» فیزیکدان دانشگاه «استنفورد» می‌گوید: « درک ما از واقعیت کامل نیست.»
اگر جهان‌های دیگری وجود داشته باشند، از جهان ما جدا هستند و با هیچ اندازه‌گیری مستقیم یا غیرمستقیمی نمی‌توان آن‌ها را کشف کرد. همین مسئله باعث می‌شود برخی از کارشناسان این سوال را مطرح کنند که آیا جستجو برای یافتن جهان‌های دیگر منطقی است یا خیر.
بدین ترتیب، آیا دانشمندان هرگز خواهند دانست که آیا جهان ما تنها جهان در این عالم بیکران است؟
چندجهانی چیست؟
چندجهانی اصطلاحی است که دانشمندان برای توصیف ایده‌های خود در مورد جهان‌های فراتر از افق قابل مشاهده ما استفاده می‌کنند. آن‌ها عقیده دارند علاوه بر جهان ما، ممکن است جهان‌های دیگری نیز در بیکرانگی کیهان وجود داشته باشد.
چندجهانی توسط نظریه‌های مختلف علمی پیش‌بینی شده است – که هریک سناریوهای مختلفی را توصیف می‌کنند. برخی به سراغ جهان‌های حبابی می‌روند و برخی دیگر عقیده دارند در نقاط مخلتف فضا باید به دنبال این جهان‌ها گشت.
چرا دانشمندان گمان می‌کنند ممکن است بیش از یک جهان وجود داشته باشد؟
«تام زیگفرید» روزنامه‌نگار علمی در کتاب خود با نام «The Number of the Heavens» به بررسی چگونگی تکامل مفاهیم چندجهانی در تاریخ علم می‌پردازد. او دراین‌باره می‌گوید: « ما در ابتدا باید ویژگی‌های عالم خود را به خوبی بشناسیم تا بتوانیم عوالم دیگر را – در صورت وجود – تفسیر کنیم.»
او در ادامه به سوالاتی اشاره می‌کند که ما هیچ پاسخی برای آن‌ها نداریم. به عنوان مثال، برخی از این سوالات عبارتند از: چرا درخشش تمام ستارگان متناسب با انرژی آن‌هاست؟ چرا برخی اعداد به عنوان ثابت تعریف می‌شوند و درهمه نقاط عالم به کار برده می‌شوند؟ متاسفانه تئوری‌های ما در علم فیزیک هنوز پاسخی برای این دسته سوالات ندارد.
زیگفرید ادامه می‌دهد: « به دو طریق می‌توان به این مسائل نگاه کرد. اول اینکه، شاید ما نیاز به نظریه‌های جدیدتر و بهتری داریم که بتوانند عالم را به طور مفصل‌تری تحلیل کنند. در حالت دوم، این امکان وجود دارد که ما واقعا یکی از تعداد زیاد جهان‌های موجود در عالم هستیم که هرکدام با فیزیک جداگانه‌ای توصیف می‌شوند.»
محبوب‌ترین نظریه‌های چندجهانی
شاید پذیرفته‌شده‌ترین ایده علمی از آنچه که به عنوان «تورم کیهانی» شناخته می‌شود، ناشی می‌شود. این ایده بیان می‌کند عالم در لحظات اولیه پس از انفجار بزرگ دچار انبساط شده است و اندازه آن به صورت تصاعدی رشد کرده است. تورم کیهانی نظریه موفقی است که می‌تواند بسیاری از ویژگی‌های مشاهده شده جهان مانند ساختار آن و توزیع کهکشان‌ها را توضیح دهد.
لینده یکی از فیزیکدانانی است که بر روی این نظریه مطالعات بسیاری داشته است. او می‌گوید: « این نظریه در ابتدا مانند یک اثر علمی-تخیلی به نظر می‌رسید. اما آنچنان در توضیح ویژگی‌های جالب دنیای ما موفق بود که درنهایت به یک نظریه شناخته‌شده تبدیل شد.»
یکی از پیش‌بینی‌های این نظریه این است که تورم می‌تواند بارها و بارها – حتی شاید بی‌نهایت دفعه – اتفاق بیفتد و مجموعه‌ای از جهان‌های مختلف را تولید کند. این جهان‌ها لزوما دارای ویژگی‌های یکسان و مشترکی نیستند – ممکن است هریک از آن‌ها با فیزیک خاص خود توصیف شود. برخی از آن‌ها ممکن است شبیه به جهان ما باشند و برخی فراتر از تصورات ما.
ایده‌های دیگر چندجهانی
یکی دیگر از نظریه‌های معروف در توصیف و تفسیر چندجهانی، نظریه مکانیک کوانتومی است. در این نظریه رفتار ماده به کمک ریاضیات توصیف می‌شود. فیزیکدان «هیو اورت» در سال 1957 پیشنهاد کرد ممکن است رفتارهای متفاوت ماده منجر به وجود عوالم مختلف شود. او عقیده داشت تصمیمات متفاوت ما که بر دنیای میکروسکوپی اثرگذار هستند، می‌توانند منجر به رخدادهای مختلف در عوالم دیگر شود.
اورت می‌گوید: « تعداد بی‌نهایت کره زمین درعالم وجود دارد که می‌توان آن‌ها را از منظر رخدادها موازی یکدیگر دانست. وقتی آزمایشی را انجام می‌دهیم و احتمالات مشخصی را بدست می‌آوریم، ممکن است این آزمایشات در کره زمین دیگری نتایج متفاوتی داشته باشند.»
بدین ترتیب، ممکن است نسخه‌هایی از شما در عوالم دیگر زندگی متفاوتی داشته باشند و تصمیمات دیگری را اتخاذ کنند. با این‌حال، تنها واقعیت قابل درک، واقعیتی است که در این لحظه در آن زندگی می‌کنیم.
این زمین‌های دیگر کجا هستند؟
همه آن‌ها به نحوی با یکدیگر همپوشانی دارند که نمی‌توانیم به آن‌ها دسترسی پیدا کنیم.
زیگفرید می‌گوید: « ایده‌های چندجهانی تنها زمانی می‌توانند به طور کامل رد شوند که دریابیم فیزیک مورد استفاده ما علمی کامل است و می‌تواند به تمام سوالات بشریت پاسخ دهد. گمان نمی‌کنم هیچگاه به آن مرحله از اطمینان به نظریات خود برسیم.»
آیا شواهد مستقیمی وجود دارد که نشان دهد چندجهانی وجود دارد؟
اگرچه برخی نظریه‌ها قادر هستند وجود جهان‌های دیگر را به صورت تئوری اثبات کنند، اما هنوز هیچ نشانه‌ای به صورت مستقیم مشاهده نشده است.
دانشمندان برای یافتن شواهد مختلف در تلاش هستند تا ایده چندجهانی را به صورت تجربی مورد آزمایش قرار دهند. تاکنون آن‌ها موفق به یافتن هیچ روش آزمایشگاهی برای سنجش این ایده نبوده‌اند.
زیگفرید باور دارد برای یافتن جهان‌های دیگر، باید در ابتدا نظریه‌های مختلف عالم خود را با دقت به اثبات برسانیم و سپس به کمک آن‌ها به دنبال نشانه‌هایی از چندجهانی باشیم.
