پشت‌پرده تولید آیفون در چین: واقعیت‌هایی که کمتر شنیده‌اید

این درخواست، ابعاد پیچیده‌ای از زنجیره‌های جهانی تأمین و منافع در هم‌تنیده اقتصادی و عملیاتی را برجسته می‌کند؛ مسائلی که تفکیک و بازسازی آن‌ها کاری بس دشوار است. اپل صرفاً با یک معضل سیاسی یا تعرفه‌های گمرکی بالا مواجه نیست، بلکه با شبکه‌ای پیچیده از چالش‌های لجستیکی و اقتصادی روبروست.

از کمبود نیروی کار ماهر و هزینه‌های بالای تولید در خاک آمریکا گرفته تا وابستگی گسترده به شبکه‌ای پیچیده و منسجم از تأمین‌کنندگان آسیایی، همگی از جمله موانعی هستند که تحقق تولید داخلی را دشوار کرده‌اند.

در این گزارش، به دلایل ناکامی در انتقال تولید آیفون به ایالات متحده پرداخته و چرایی تداوم وابستگی اپل به چین، علی‌رغم فشارهای سیاسی، را تشریح می‌کنیم.

زیرساخت لجستیکی چین؛ ستون فقرات تولید آیفون
جذابیت چین برای تولید محصولات الکترونیکی، صرفاً به دلیل نیروی کار ارزان‌قیمت آن نیست؛ چرا که هزینه‌های کارگران طی سال‌های اخیر در این کشور به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته است. آنچه چین را متمایز می‌سازد، نیروی کار متخصص، مهارت‌های فنی پیشرفته و زیرساخت‌های تولیدی دقیق و یکپارچه‌ای است که طی دهه‌ها شکل گرفته‌اند.

چین میزبان شبکه‌ای گسترده و یکپارچه از تأمین‌کنندگان قطعات الکترونیکی است که امکان دسترسی سریع به انواع مواد اولیه و قطعات را برای کارخانه‌ها فراهم می‌سازد. نمونه شاخص این ساختار، شهرک صنعتی فاکسکان است که صدها هزار نیروی کار را در خود جای داده و همه چیز از خطوط تولید گرفته تا واحدهای مسکونی و خدمات پشتیبانی را در یک مجموعه یکپارچه ارائه می‌دهد.
 

زیرساخت‌های لجستیکی، شبکه‌های حمل‌ونقل سریع، توانایی پاسخ‌گویی فوری به تغییرات مهندسی و انعطاف در افزایش ناگهانی ظرفیت تولید از دیگر مزایای چین در حوزه تولید انبوه محسوب می‌شوند. بسیاری از شرکت‌های چینی دارای ساختارهای ادغام عمودی هستند و از استخراج مواد اولیه تا مونتاژ نهایی را به‌طور مستقل انجام می‌دهند؛ اقدامی که موجب افزایش بهره‌وری و کاهش وابستگی به خارج شده است.

اپل نیز میلیاردها دلار در فناوری‌های خاص، ماشین‌آلات سفارشی و خطوط تولید منحصربه‌فرد در چین سرمایه‌گذاری کرده و همکاری نزدیکی با تأمین‌کنندگان محلی برای حفظ کیفیت بالا و توسعه قطعات سفارشی دارد.

افزون بر آن، چین از منابع اصلی عناصر خاکی کمیاب است که در ساخت تراشه‌ها، باتری‌ها و سایر اجزای الکترونیکی حیاتی کاربرد دارند. استخراج و فرآوری این مواد عمدتاً در چین صورت می‌گیرد و همین مسئله وابستگی شرکت‌هایی مانند اپل را تقویت می‌کند.

در مجموع، بازآفرینی چنین سیستم پیچیده‌ای، صرفاً مستلزم ساخت کارخانه نیست؛ بلکه نیازمند بازسازی کامل زنجیره‌های تأمین، آموزش نیروی کار، انتقال دانش فنی و توسعه زیرساخت‌هایی است که طی دهه‌ها شکل گرفته‌اند.

موانع اقتصادی تولید در آمریکا
انتقال خطوط تولید آیفون به ایالات متحده، پیامدهای اقتصادی چشم‌گیری برای اپل و مصرف‌کنندگان خواهد داشت. برآوردها نشان می‌دهد که اگر آیفون در خاک آمریکا مونتاژ شود، ممکن است قیمت آن تا سقف ۳۰۰۰ دلار افزایش یابد.

یکی از اصلی‌ترین موانع، نبود نیروی کار کافی و هم‌زمان برای انجام مونتاژ انبوه است. در حالی‌که کارخانه‌های چینی قادرند صدها هزار کارگر را در بازه‌های فصلی به‌کار بگیرند، ایالات متحده فاقد چنین زیرساخت منابع انسانی است.
 

هزینه نیروی کار در آمریکا چندین برابر بیشتر از چین است. علاوه بر تفاوت در میزان دستمزد، فاصله مهارتی نیز محسوس است؛ به‌ویژه در مشاغل تخصصی مانند مهندسی ابزار دقیق که چین در آن تجربه‌ گسترده‌ای دارد، اما آمریکا طی سال‌ها به دلیل تمرکز بر بخش خدمات، از حوزه تولید غافل مانده و اکنون با کمبود مهارت‌های فنی روبه‌روست.

راه‌اندازی زنجیره تأمین داخلی و زیرساخت‌های لازم برای تولید انبوه در آمریکا نیازمند سرمایه‌گذاری هنگفت و صرف زمان طولانی است؛ شرایطی که در گذشته نیز با شکست مواجه شده است. برای نمونه، در سال ۲۰۱۳ (۱۳۹۲)، شرکت موتورولا تلاشی برای تولید در خاک آمریکا آغاز کرد، اما این طرح تنها پس از دوازده ماه به دلیل هزینه‌های بالا و فروش پایین متوقف شد.

هزینه‌های تولید در ایالات متحده، تنها به نیروی انسانی محدود نمی‌شود؛ بلکه شامل ایجاد شبکه تأمین، ساخت تجهیزات تخصصی، آموزش نیروی جدید و تحمل کاهش سرعت تولید در مراحل اولیه نیز هست. این مجموعه از عوامل، تولید در آمریکا را از نظر اقتصادی غیراقتصادی و در بسیاری از موارد غیرقابل اجرا کرده است.

تأثیر تعرفه‌های گمرکی
تعرفه‌های گمرکی ایالات متحده نیز مانعی دیگر برای تولید در داخل کشور به شمار می‌روند. این تعرفه‌ها نه تنها هزینه واردات مواد اولیه را افزایش می‌دهند، بلکه در نهایت باعث رشد قیمت محصولات برای مصرف‌کنندگان می‌شوند.

با این‌حال، حتی با در نظر گرفتن تعرفه‌ها، تولید آیفون در چین همچنان به‌صرفه‌تر از تولید آن در آمریکا باقی مانده است. چرا که مزایای زیرساختی، مهارتی و زنجیره تأمین در چین، به‌راحتی با سیاست‌های تجاری قابل جایگزینی نیستند.

در عمل، این تعرفه‌ها نه‌تنها موجب بازگشت تولید به آمریکا نشده‌اند، بلکه بسیاری از شرکت‌ها را واداشته‌اند تا به‌جای چین، به کشورهای کم‌هزینه‌تری مانند ویتنام یا هند مهاجرت کنند تا همچنان از مزایای تولید آسیایی بهره‌مند بمانند.

ایالات متحده برای رسیدن به سطحی از توان تولید مشابه با چین، به سرمایه‌گذاری مداوم و بلندمدت دولتی نیاز دارد؛ سرمایه‌گذاری‌هایی که چین طی دهه‌ها انجام داده است و نتیجه‌اش امروز در سلطه این کشور بر بازار جهانی الکترونیک قابل مشاهده است.
 

چشم‌انداز تولید در آمریکا
ایده «ساخت آمریکا» برای آیفون‌ها، با واقعیت‌های پیچیده اقتصادی و زیرساختی فاصله‌ای عمیق دارد. شبکه تولید چین بر پایه دهه‌ها سرمایه‌گذاری، آموزش نیروی کار ماهر، توسعه فناوری، همکاری‌های صنعتی و زیرساخت‌های پیشرفته شکل گرفته و تکرار آن در کشوری دیگر نیازمند زمانی طولانی و منابعی عظیم است.

هزینه انتقال تولید به آمریکا، شامل افزایش بهای تمام‌شده، دشواری در جایگزینی تأمین‌کنندگان و نیاز به بازسازی کامل سیستم تولید، تأثیری مستقیم بر قیمت نهایی محصولات خواهد داشت و ممکن است هزینه‌هایی چند میلیارد دلاری برای اپل به‌همراه داشته باشد.

تسلط چین بر زنجیره تولید اپل، نتیجه یک روند بلندمدت تاریخی است، نه تصمیمی زودگذر یا صرفاً اقتصادی. این تسلط حاصل شبکه‌ای تخصصی، پیچیده و به‌شدت منسجم است که جایگزینی آن در کوتاه‌مدت نه تنها دشوار، بلکه از منظر اقتصادی نیز غیرمنطقی است.

در نهایت، گرچه انتقال تولید به آمریکا از نظر فنی ممکن است، اما در شرایط فعلی، از نظر اقتصادی، لجستیکی و استراتژیک عملیاتی نیست. هرگونه تلاشی در این مسیر، بدون توجه به پیچیدگی‌ها و واقعیت‌های زنجیره تأمین جهانی، با هزینه‌های هنگفت و چالش‌های جدی مواجه خواهد شد.