ایلان ماسک، توییتر و تسلا؛ تاکتیک‌هایی مدیریتی که تاریخ را تکرار می‌کنند

ایلان ماسک چندین روز در دفتر کارش می‌خوابید و کارمندان و مدیران عالی‌رتبه را در هر زمان که خواست اخراج کرد و هشدار داد که شرکتش در مرز ورشکستگی است. آنچه گفتیم به سال ۲۰۱۸ برمی‌گردد، زمانی‌که ایلان ماسک به‌شدت روی تسلا، خودروساز بزرگ آمریکایی، متمرکز بود. در آن دوران، تسلا برای افزایش تولید خودرو مدل ۳ با مشکلات بزرگی دست‌و‌پنجه نرم می‌کرد. ایلان ماسک در سال ۲۰۱۸ در مصاحبه‌ با نیویورک تایمز گفت:

دوران مشقت‌باری بود. گاهی اوقات پیش می‌آمد که سه یا چهار روز کارخانه را ترک نمی‌کردم. در آن روزها بیرون نمی‌رفتم.

تجربه‌ی ایلان ماسک از دوران دشوار تسلا که خودش آن را «جهنم تولید» خطاب می‌کند، طرح کلی برنامه‌های او برای توییتر را پی‌ریزی کرد. ایلان ماسک پس از خرید توییتر در قراردادی ۴۴ میلیارد دلاری، این شبکه‌ی اجتماعی را زیرورو کرد.

ایلان ماسک سال‌ها سابقه‌ی مدیریت دارد و از روی تجربیاتش توانسته است شیوه‌نامه‌ای برای مدیریت شرکت‌های خود، ازجمله تسلا و اسپیس ایکس تدوین کند. رویکرد ایلان ماسک مبتنی‌بر فشار حداکثری و هشدارهای مداوم و شوک‌دادن به کارکنان است. ایلان ماسک خودش و کارکنانش را ترغیب می‌کند که خانواده و دوستان را تا حد زیادی به حاشیه برانند و تمام انرژی‌شان را روی کار متمرکز کنند.

ایلان ماسک بسیاری از ترفندهای مدیریتی خود را وارد توییتر کرده است تا این شبکه‌ی اجتماعی را تنها در چند هفته به‌شدت متحول کند. میلیاردر ۵۱ ساله‌ی صنعت فناوری از زمان خرید توییتر، ۵۰ درصد از ۷٬۵۰۰ کارمند این شرکت را اخراج کرده و استعفای ۱٬۲۰۰ یا تعداد بیشتری از کارمندان را پذیرفته است. هفته‌ی گذشته، ماسک دور جدیدی از تعدیل نیرو را نیز شروع کرد.

ماسک گفت که شب‌ها در دفتر مرکزی توییتر در شهر سان‌فرانسیسکوِ آمریکا می‌خوابد و در جلسه‌ای با کارکنان شرکت، عامل ترس را وارد معادله کرد. ماسک گفت که اگر همه‌چیز طبق برنامه پیش نرود، احتمال ورشکسته‌شدن توییتر وجود دارد. کسانی که مشغول کار در «توییتر ۲» هستند، به «فرهنگ کاری مبتنی‌بر سخت‌کوشی» متعهد شده‌اند و باید خودشان را وقف کار کنند.

دیوید دیک در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ به‌عنوان مدیر ارشد مهندسی در زنجیره‌ی تأمین باتری خودروهای تسلا کار کرده است. او می‌گوید ماسک علاقه‌ی شدیدی به بهره‌گیری از بحران برای فشار به کارکنان دارد.

تمی مدسن، استاد مدیریت در دانشگاه سانتا کلارا، می‌گوید شباهت‌های بین روش مدیریت توییتر با کارهایی که ایلان ماسک در تسلا و اسپیس ایکس انجام داد، مشهود است؛ اما مشخص نیست که ماسک می‌تواند به افرادی که مشغول کار در شبکه‌ای اجتماعی هستند، انگیزه‌ی کافی بدهد یا نه. کارکنان تسلا و اسپیس ایکس انگیزه‌های بزرگی برای تلاش بیشتر داشتند؛ زیرا هدفشان پایان‌دادن به انحصار خودروهای بنزینی و فرستادن انسان به فضا بود. دکتر مدسن می‌گوید:

رویکرد کاری در تسلا و اسپیس ایکس همواره مبتنی‌بر ریسک و پاداش زیاد بوده است. توییتر همواره پلتفرمی با ریسک زیاد بوده؛ اما سؤال این است که چه پاداشی انتظار کارکنان را می‌کشد؟

هفته‌ی پیش، ایلان ماسک جلسه‌ای با کارکنان تیم فروش برگزار و یک روز بعد تعدیل نیرو در این تیم را شروع‌ کرد. مدیرعامل توییتر رابین ویلر، یکی از مدیران ارشد بخش تبلیغات را نیز اخراج کرد. پیش از این اقدامات، گفته شده بود که ایلان ماسک ممکن است نیروهای بیشتری را اخراج کند.

توییتر با شماری از مهندسانی که استعفا داده‌اند، ارتباط برقرار کرده و خواستار بازگشت آنان به محیط کار شده است. گفته می‌شود ایلان ماسک در جلسه‌ای در هفته‌ی گذشته به کارکنان گفته است که توییتر فعلاً برنامه‌ای برای تعدیل نیروی بیشتر ندارد.

مطرح‌شدن احتمال ورشکستگی اتفاق جدیدی در شرکت‌های ایلان ماسک نیست. اواخر سال ۲۰۰۸ و در بحبوحه‌ی بحران اقتصادی، وی اعلام کرد بودجه‌ی موردنیاز تسلا را «در آخرین ساعت از آخرین روزِ ممکن» تهیه کرده و در آن زمان خانه یا دارایی فروختنی دیگری نداشته است. ماسک گفت که اگر بودجه تأمین نمی‌شد، دو روز بعد تسلا امکان پرداخت دستمزدها را از دست می‌داد.

ایلان ماسک ادعای مشابهی را درباره‌ی اسپیس ایکس نیز مطرح کرده است. او در اظهارنظری معروف گفت احتمال اینکه ارزش تسلا و اسپیس ایکس در روزهای اولیه‌ی فعالیتشان به صفر دلار برسد، بیش از ۹۰ درصد بود.

یکی از مهندسان سابق اسپیس ایکس که به‌دلیل محرمانه‌بودن اطلاعات نخواست نامش فاش شود، گفت ایلان ماسک در سال ۲۰۱۷ اعلام کرده بود اسپیس ایکس باید هر دو هفته یک‌ بار موشک به فضا بفرستد؛ وگرنه ورشکسته می‌شود. این فرد گفت در شرکتی که هدف اصلی‌اش فرستادن انسان به سیاره‌های دیگر است، تهدید ورشکستگی معیاری انگیزه‌بخش بود.

از آن زمان تاکنون، اسپیس ایکس تعداد زیادی موشک به فضا پرتاب کرده و آن‌ها را به سلامت روی زمین فرود آورده است. باوجوداین، ماسک سال گذشته باردیگر ادعایش را تکرار کرد. او گفت درصورت فرارسیدن رکود شدید جهانی، ورشکسته‌شدن اسپیس ایکس غیرممکن نیست. او در دفاع از طرح چنین ادعایی جمله‌ی معروف اندی گروو، مدیرعامل سابق اینتل را نقل کرد: «فقط آدم‌های بدگمان زنده می‌مانند.»

ایجاد فضایی بحرانی در شرکت و افزایش سخت‌گیری‌ها به ایلان ماسک امکان می‌دهد تغییرات زیادی اِعمال کند یا سراغ اخراج گسترده‌ی مدیران عالی‌رتبه و کارکنان معمولی برود. این سیاست باعث می‌شود کسانی که در شرکت باقی مانده‌اند، مطابق میل ایلان ماسک کار کنند. دیوید دیک می‌گوید تعدیل نیروی گسترده در توییتر اقدام قابل‌انتظار ماسک بود.

شرایط فعلی توییتر مشابه دورانی است که تسلا برای افزایش تولید خودرو مدل ۳ با مشکلات متعددی مواجه شده بود. فروش خودرو تسلا مدل ۳ در سال ۲۰۱۷ شروع شد. در بهار همان سال، ایلان ماسک ایمیلی برای کارکنان تسلا فرستاد که جملات استفاده‌شده در آن تا حد زیادی مشابه جملاتی است که ماسک در جلسه با کارکنان توییتر مطرح کرد:

تسلا باید سخت‌کوش و پرتوقع باشد. نمره‌ی قبولی در تسلا عالی است؛ چون باید همین‌طور باشد.

یک سال بعد،‌ ایلان ماسک در اقدامی خبرساز و نمادین در کف اتاق جلسات یکی از کارخانه‌های تسلا خوابید و قائم‌مقام تیم مهندسی را اخراج کرد و ۱۲۰ ساعت در هفته مشغول کار شد تا معضل افزایش تولید خودرو تسلا مدل ۳ را رفع کند. اعضای هیئت‌مدیره‌ی تسلا نگران فشار کاری بر ایلان ماسک و استفاده از داروی زولپیدم برای خوابیدن بودند.

در سال ۲۰۱۸، ایلان ماسک زمان زیادی به توییتر اختصاص داد و از این پلتفرم برای مخالفت صریح با شماری از قانون‌گذاران و نهادهای رگولاتوری دولت آمریکا، خصوصاً کمیسیون بورس و اوراق بهادار (SEC) استفاده کرد. ماسک در توییتی خبرساز گفت که بودجه‌ی لازم برای خصوصی‌سازی تسلا را جمع‌آوری کرده است؛ اما درنهایت این ادعا درست از آب درنیامد و کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا به‌‌دلیل همان توییت از ماسک شکایت کرد.

درنهایت، ماسک با این کمیسیون توافق کرد و پرونده به‌پایان رسید. مالک فعلی توییتر چند ماه قبل از خرید این شرکت میلیون‌ها دلار خرج کرد تا از قرارداد ۴۴ میلیارد دلاری عقب‌نشینی کند. ایلان ماسک پرونده‌ی دیگری در دادگاه دارد که به دریافت ۵۰ میلیارد دلار پاداش از هیئت‌مدیره‌ی تسلا مربوط است. او در جلسه‌ی استماع این پرونده اعتراف کرد که اقدامات خودسرانه‌اش ممکن است او را به دردسر بیندازند:

وقتی بدون مشورت با بقیه تصمیم‌گیری می‌کنم، احتمال اشتباه‌بودن آن تصمیم بیشتر است.

ایلان ماسک درباره‌ی شباهت بین شرایط تسلا و توییتر نیز حرف زد. او گفت شرایط امروزی توییتر «راحت‌تر» از معضلاتی است که تسلا در سال ۲۰۱۸ با آن‌ها دست‌و‌پنجه نرم می‌کرد. شماری از کارمندان پیشین ایلان ماسک شک دارند که تاکتیک‌های مدیریتی او در توییتر جواب‌گو باشد. آن زمانی‌که ایلان ماسک سیاست‌های متفاوت و سخت‌گیرانه‌اش را در تسلا و اسپیس ایکس شروع کرد، این دو شرکت در مراحل اولیه‌ی رشد به‌سر می‌بردند. توییتر شرکت بالغ‌تری محسوب می‌شود و سال‌ها است که عملکرد باثباتی ندارد.

دیوید دیک می‌گوید تاکتیک‌های مدیریتی ایلان ماسک برای شروع کار و تدوین استراتژی رشد مناسب‌اند؛ اما برای ساخت شرکتی باثبات مناسب نیستند. سه نفر از مدیران سابق تسلا و اسپیس ایکس می‌گویند تعهد همه‌جانبه‌ی ایلان ماسک به یک شرکت غالباً الهام‌بخش است؛ اما همین تاکتیک‌ها می‌توانند نامطلوب شوند و فرهنگ ترس و فرافکنی را حاکم کنند.

بازسازی توییتر برای ایلان ماسک شغلی پاره‌وقت محسوب می‌شود. ایلان ماسک همچنان مدیرعامل تسلا و اسپیس ایکس است. وی می‌گوید نقشش در این شرکت‌ها بیشتر از آنکه مدیریتی باشد، مهندسی‌محور است. ماسک افزون‌بر توییتر و اسپیس ایکس و تسلا، شرکت تونل‌سازی بورینگ‌کمپانی و شرکت نورالینک، توسعه‌دهنده‌ی رابط مغزی-کامپیوتری را رهبری می‌کند. ایلان ماسک قبلاً گفته هدف بلندمدتش نجات بشر ازطریق توسعه‌ی سیستمی برای سفر فضایی یا به‌روایت خودش «چندسیاره‌ای‌کردنِ زندگی برای تضمین بقای طولانی‌مدتِ درک‌و‌فهم» است.

گروهی از سهام‌داران تسلا بابت مدیریت هم‌زمان ایلان ماسک در چند شرکت بزرگ ابراز نگرانی کرده‌اند و حتی کار را به دادگاه کشانده‌اند. این سهام‌داران به بسته‌ی پاداش سنگینی اعتراض کرده‌اند که ایلان ماسک را به ثروتمندترین فرد دنیا تبدیل کرد. در جلسه‌ی هفته‌ی گذشته دادگاه، ایلان ماسک در به بی‌توجهی به وظایفش در تسلا متهم شد؛ اما در پاسخ گفت حضورش در توییتر موقتی است.