اقتصاد دیجیتال در مسیر ایران‌خودرویی شدن
عصر سه‌شنبه اعضای شورای‌عالی فضای مجازی جلسه‌ای داشتند که در آن رئیس جمهور هم حاضر بود. آن‌ها بار دیگر اصرارشان را بر حمایت از حضور کسب‌وکارها در پلتفرم‌های ایرانی نشان دادند. از نتایج این جلسه که در خبر روابط عمومی مرکز ملی فضای مجازی آمده این بود که حضور کسب‌وکارها در پلتفرم‌های داخلی افزایش قابل توجهی داشته و وزارت ارتباطات هم باید برای بهبود وضعیت خدمات شبکه مثل سرعت و کیفیت اینترنت اقدام کند. در بخش دیگری گفته شد که میزان تحویل بسته‌های پستی نسبت به شهریور ماه افزایش قابل توجهی داشته که نشان می‌دهد اقتصاد دیجیتال در حوزه کسب‌وکارهای خرد مجازی رونق داشته است. هرچند اواسط مهرماه مدیرعامل شرکت پست خبر داده بودکه پس از اختلال اینترنت و طی دو هفته درآمدهای پستی یک سوم کاهش پیدا کرده است. ارائه گزارش از وضعیت اقتصاد دیجیتال و شبکه ملی اطلاعات بخش دیگری از جلسه شورای عالی فضای مجازی بود، در این بخش اعلام شد بیش از ۶۰ درصد از کسب‌وکارها در پلتفرم‌های ایرانی حضور پیدا کرده‌اند. آماری که رضا قربانی عضو سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران می‌گوید نه می‌شود آن را رد کرد و نه تأیید.
به گفته عضو هیئت مدیره نصر تهران، ایراد این آمار آنجاست که تمرکزش روی کاربرانی است که مجبور شده‌اند از این پلتفرم‌ها استفاده کنند و این اتفاق ایران‌خودرویی یا سایپایی شدن اقتصاد دیجیتال است: «این آمار حتی اگر درست هم باشد، نمی‌شود به آن اتکا کرد چون از حب علی نیست، از بغض معاویه است و افراد مجبور شده‌اند این پلتفرم‌ها را انتخاب کنند. ما می‌گوییم روند ایران خودرویی کردن یا سایپایی کردن اقتصاد دیجیتال دارد اتفاق می‌افتد. یعنی انتخاب افراد دارد محدود می‌شود. همان‌طورکه قبلا هم اگر جماعتی از اینستاگرام استفاده کردند به این دلیل بود که فقط اینستاگرام باز بود و به پلتفرم‌های خارجی دیگر دسترسی نداشتیم. الان هم اگر یک پلتفرم‌هایی بسته باشد و جایی باز باشد، در نهایت مردم مجبور می‌شوند آن را انتخاب کنند. نکته مهم شکافی است که بین قشر نخبه و پیشرو در استفاده از فناوری و تعداد زیادی از مردم دارد اتفاق می‌افتد. قشر نخبه مقاومت می‌کند و دیرتر می‌رود از این ابزارها استفاده می‌کند چون نقد دارد و ممکن است نگاهش با پلتفرم‌های داخلی همسو نباشد.»
مردم هم در این مدت مقاومتشان را برای استفاده از پلتفرم‌های داخلی در اظهارنظرها و نظرسنجی‌ها نشان داده‌اند. قربانی تأکید می‌کند که کسب‌وکارها نبودند که اینستاگرام را انتخاب کردند بلکه مردم بودند که برای تفریح، سرگرمی، آموزش، تجارت و خیلی از مسائل دیگر اینستاگرام را در شرایطی که پتلفرم‌های خارجی دیگر بسته بود انتخاب کردند و کسب‌وکارها به‌دنبال مردم رفتند و بساطشان را آنجا پهن کردند: «اولویت مردم هستند. اگر یک پلتفرم داخلی هم موفق شود اعتماد مردم را به دست بیاورد که کار سختی است و مردم بروند آنجا، کسبوکار هم می‌رود. جایی که جمعیت هست پویایی و کسبوکار هم هست. اما کسب و کارها و قشر نخبه و مردم دید مثبتی به پلتفرم داخلی ندارند. این واقعیت را باید قبول کرد که پلتفرم داخلی با وجود توانایی‌هایی که داشته نتوانسته اعتماد بدنه مردم را به دست بیاورد.» به گفته او الان بر سر عددها و واقعیت جامعه توافق نظر وجود ندارد و مرکز معتبری نیست که میزان حضور مردم در پلتفرم‌ها را بررسی کند: «مرکز ملی فضای مجازی آماری می‌دهد و می‌گوید مردم استقبال کردند که ما روی این اتفاق نظر نداریم. اگر واقعیت داشته باشد زمان زیادی نمی‌گذرد که کسب‌وکارها هم به پلتفرم‌های داخلی می‌روند. اینطور نیست که ما خط قرمزی بگذاریم بگوییم کسی وارد پلتفرم داخلی نمی‌شود.»
به گفته او هیچ کدام از کسانی که در نظام صنفی فعالیت می‌کنند از جمله آن‌ها که خودشان پلتفرم دارند با فیلترینگ موافق نیستند: «دو چیز را تفکیک کنیم. ما از کسبوکار داخلی حمایت می‌کنیم ولی از انحصار حمایت نمی‌کنیم، از قانون‌شکنی هم حمایت نمی‌کنیم. ما از کسبوکار و پلتفرم خارجی که نمی‌خواهیم حمایت کنیم چون آن حمایت‌هایش را دارد اما در موقعیت تناقض‌آمیزی قرار گرفته‌ایم که مجبوریم از متا و اینستاگرام دفاع کنیم، چرا دفاع می‌کنیم؟ چون مردم رفته بودند آنجا. اگر کسی موفق شده بود پلتفرمی را مثل اینستاگرام راه‌اندازی کند و مردم هم آنجا بودند از آن دفاع می‌کردیم. وقتی دیجی‌کالا، دیوار و اسنپ را داریم دیگر دغدغه آمازون، ای بی و اوبر را نداریم اما بحثمان هم این نیست که نمونه‌های خارجی را ببندید و موافق فیلترینگ نیستیم. می‌گوییم باید داخلی‌ها به صورت ارگانیک رشد کنند و مردم هم استفاده کنند. اما اینستاگرام مشابه داخلی هم ندارد و روبینو هم که به‌عنوان جایگزین مطرح می‌شود خیلی با آن فاصله دارد. به زور که نمی‌توانیم کسب‌وکارها را به پلتفرم داخلی بفرستیم. بااین‌حال به نظر می‌رسد شرایط همین است و اینستاگرام بسته می‌ماند، ما هم باید واقع‌گرا باشیم و ببینیم چه کار می‌شود کرد. در همه جلساتی که نظام صنفی حضور داشته خواسته‌ایم اینستاگرام و واتساپ باز شود ولی به نظر می‌رسد جواب نه است و باید برای این شرایط آماده شد.»
در بخش دیگری از جلسه مرکز ملی فضای مجازی به صیانت از حریم خصوصی و امنیت اطلاعات کاربران در پلتفرم‌های ایرانی پرداخته شد و قرار شده قوه قضائیه بخشنامه‌ای در این رابطه به دستگاه‌ها ابلاغ کند. مسئله‌ی حریم خصوصی و حفاظت از اطلاعات موضوعی است که بسیاری از مردم را در استفاده از پلتفرم‌های داخلی محتاط می‌کند و یکی از دلایل مقاومت آن‌ها برای حضور در این فضا بی‌اعتمادی به این فضا در مورد حفظ اطلاعات شخصی‌شان است. موضوعی که جامعه‌شناسان هم به آن اشاره کرده‌اند.
به گفته‌ی این عضو نصر تهران، هر متن مکتوبی درباره حفظ اطلاعات کاربران می‌تواند مؤثر باشد اما اگر از سوی مرجعی غیر از قوه قضائیه و مثلاً مجلس باشد مؤثرتر است. قربانی به لوایح سه‌گانه دولت قبل درباره حریم خصوصی و امنیت اطلاعات اشاره می‌کند که در مجلس در صف مانده و به هر علتی پیش نرفته است: «این موضوعی نیست که امروز به فکرمان رسیده باشد. سال گذشته وقتمان با طرح‌های اشتباهی مثل صیانت تلف شد. هدف درستی داشت و باید از اطلاعات کاربران و حریم خصوصی‌شان صیانت شود اما مسیر اشتباهی را رفت و نگاهش این بود که اگر پلتفرم خارجی را ببندیم درست می‌شود. این نگاه غلطی است و ما باید چارچوب روشن و تنظیم‌گری اثربخش در این فضا داشته باشیم. جایی مثل مجلس باید در این زمینه قانونگذاری کند و حریم خصوصی افراد و حفاظت اطلاعات آن‌ها را به رسمیت بشناسد نه اینکه بحث‌هایی مثل بستن پلفترم‌های خارجی دنبال شود. الان تمرکز را روی این بگذاریم که اگر اطلاعات افرادی که از هر پلتفرم داخلی استفاده می‌کنند آمد بیرون چه کسی مسئول است و باید غرامت بدهد؟»
