کشف کشتی گمشده‌ای که خطر کوه یخ را به تایتانیک هشدار داده بود

پیش از برخورد کشتی آرام‌اس تایتانیک به کوه یخ و غرق شدن آن در اقیانوس اطلس در آوریل ۱۹۱۲، اپراتورهای بی‌سیم کشتی چند پیغام هشدار در رابطه با کوه‌های یخ و توده‌های یخی شناور را از شش کشتی دیگر در آن محدوده دریافت کرده بودند.

اکنون پژوهشگران دانشگاه بنگور انگلستان، بقایای یکی از این کشتی‌ها به نام SS Mesaba را که در سال ۱۹۱۸ پس از حمله‌ی زیردریایی آلمانی غرق شد، در دریای ایرلند شناسایی کردند. این کشتی یکی از ۲۷۳ کشتی‌ای بود که در محدوده‌ی ۱۲ هزار کیلومتر مربعی آن منطقه با استفاده از روشی جدید به نام سونار مولتی‌بیم شناسایی شد.

تصویر سونار مولتی‌بیم (چندپرتویی) از بقایای کشتی SS Mesaba که در بستر دریای ایرلند قرار دارد.

تایتانیک سفر جنجالی و پرهیاهوی خود را در دهم آوریل ۱۹۱۲ آغاز کرد. یکی از امکانات مهم کشتی، سیستم تلگرام جدید بی‌سیم از شرکت ارتباطات دریایی بین‌المللی مارکونی بود. این سیستم قادر بود سیگنال‌های رادیویی را تا شعاع ۵۶۳ کیلومتری ارسال کند. گرچه هدف اصلی این سیستم، ارسال سیگنال‌های موسوم به مارکونیگرام به مسافران ثروتمند طبقه‌ی اول کشتی بود، جک فیلیپس و هارولد براید، اپراتورهای کشتی، پیام‌هایی از کشتی‌های دیگر مثل گزارش‌های آب‌وهوا و هشدار‌های کوه یخ را هم دریافت می‌کردند.

فیلیپس و براید از ساعت ۹ صبح ۱۴ آوریل، با گزارش «کوه‌ها، توده‌ها و میدان‌های یخی» از کشتی RMS Caronia ، هشدارهای یخ را دریافت کردند. در همان روز، کشتی RMS Baltic نیز هشدار داد که یک کشتی یونانی‌ کوه‌های یخ شناور و میدان‌های یخی عظیم را گزارش داده است. کاپیتان ادوارد اسمیت، دریافت هر دو پیام را تأیید کرد و در پاسخ، جهت کشتی را کمی به سمت جنوب متمایل کرد اما سرعت کشتی را کاهش نداد.

تصویرسازی کشتی تایتانیک هنگام برخورد به کوه یخ

کشتی SS America دو کوه یخ شناور را گزارش داد. از طرفی کشتی SS Californian هم پیغام‌هایی را درباره‌ی سه توده‌ی یخی بزرگ منتشر کرد. کشتی مسابا هم هشداری را درباره‌ی توده‌ی یخی سنگین و چند کوه یخ بزرگ و همچنین میدان یخی ارسال کرده بود. بااین‌حال، کاپیتان اسمیت این پیغام‌ها را هرگز دریافت نکرد زیرا اپراتور فیپلیس به دلیل خرابی دستگاه در طول روز قبل، مشغول ارسال پیام‌های مسافران بود. در واقع واکنش فیلپیس به هشدار آخر کلیفرنین این پیغام بیهوده بود: «خفه‌شو! خفه‌شو! من دارم روی کیپ ریس کار می‌کنم!‌» (کیپ ریس یک ایستگاه پخش واقع در نیوفاوندلند کانادا است).

در نهایت اپراتور رادیویی کشتی کلیفرنین، آن شب سیستم را خاموش کرد و دست از کار کشید. این استراحت تاریخ‌ساز شد. در ساعت ۱۱:۴۰ دقیقه‌ی شب در تاریخ ۱۴ آوریل، تایتانیک با کوه یخ برخورد کرد. آب به داخل کشتی راه پیدا کرد و پنج بخش از ۱۶ بخش کشتی را پر کرد. با فرو رفتن بخش‌های پائینی کشتی از آب و هجوم خدمه برای تخلیه‌ی کشتی از مسافران با قایق‌های نجات محدود، اپراتور تلگراف بی‌سیم مجموعه‌ای از پیغام‌های کد مورس را ارسال کرد. درنهایت تنها ۷۱۰ نفر از این حادثه نجات پیدا کردند.

امروزه بسیاری از افراد با سونار مدرن (مخفف مسافت‌یاب و راهبری صوتی) و عملکرد آن آشنا هستند. این ابزار از زمان جنگ جهانی اول به یکی از ابزارهای برجسته‌ی دریایی تبدیل شد. گرچه لئوناردو داوینچی سال‌ها قبل از زمانه‌ی خود جلوتر بود و در سال ۱۴۹۰ میلادی، با قرار دادن یک لوله در آب به بررسی صوتی وسایل نقلیه پرداخت. سونار تک پرتویی فقط از یک مبدل برای انتشار سیگنال‌های آکوستیک استفاده می‌کند و سپس بازتاب این سیگنال‌ها برای تعیین مسافت و جهت‌گیری اشیا بررسی می‌شوند.

انیمیشن کشتی نقشه‌برداری NOAA که از سونار مولتی‌بیم یا چندپرتویی برای اندازه‌گیری عمق کف دریا استفاده می‌کند.

درمقابل، سونار مولتی‌بیم یا چندپرتویی همان‌طور که از نامش پیدا است حسگرهای فیزیکی متعددی را در یک آرایه‌ی مبدلی تقویت می‌کند و چند سیگنال آکوستیک هم‌زمان را در الگویی بادبزن شکل ارسال می‌کند. با این روش‌ می‌توان عمق کف دریا را براساس سیگنال‌های بازگشتی اندازه‌گیری کرد.

ابزار سونار مولتی‌بیم برای محاسبه‌ی ترکیب‌زمین‌شناسی بستر دریا و همچنین رصد اجسامی مثل بقایای کشتی مفید است زیرا انواع مختلف مواد مثل سنگ‌های سخت و همچنین گل و لای نرم، صداهای متفاوتی را منعکس می‌کنند. نتیجه‌ی نهایی نقشه‌ای دوبعدی یا سه‌بعدی است که بستر دریا و تمام اجسام مجاور آن را نمایش می‌دهد.

اینز مک‌کارتی، یکی از اعضای تیم دانشگاه بانگار و مؤلف کتاب جدیدی با عنوان بازتاب‌ اعماق، کشف مسابا و بیش از دویست خرابه‌ی کشتی دیگر از جمله کشتی مسافربری، باربری، زیردریایی و بزرگ‌ترین کشتی‌ها و نفت‌کش‌ها را توصیف می‌کند که همه با ابزار سونار مولتی‌بیم نقشه‌برداری شدند. تاکنون ۸۷ درصد از این کشتی‌ها براساس داده‌های مرجع متقاطع مربوط به اندازه، موقعیت جغرافیایی و توصیف‌های آرشیوی از غرق شدن هر کشتی براساس پایگاه داده‌ی بریتانیایی خرابه‌ها و منابع دیگر شناسایی شده‌اند.

مک‌کارتی این تکنیک را عامل تحولی برای باستان‌شناسی دریایی می‌داند که تأثیر آن هم ارز با عکاسی هوایی برای باستان‌شناسی چشم‌انداز است. او می‌گوید:

در گذشته باید به مدت یک سال در مناطق مختلف غواصی می‌کردیم تا بتوانیم به صورت بصری خرابه‌ها را شناسایی کنیم. قابلیت‌های منحصر‌به فرد سونار اجازه می‌دهند ابزارهای نسبتاً کم‌هزینه‌ای را برای بررسی خرابه‌ها توسعه دهیم. می‌توانیم این ابزارها را بدون هیچ تعامل فیزیکی پرهزینه با هر منطقه با اطلاعات تاریخی همراه کنیم. بدین‌ترتیب، این روش کلیدی به دانشمندان دریایی، سازمان‌های زیست‌محیطی، هیدروگرافرها، مدیران میراث، باستان‌شناس‌های دریایی و مورخان کمک خواهد کرد.