آیا عنکبوت شب‌ها خواب گوسفند هشت‌پا می‌بیند؟

عنکبوت‌های جهنده در طول روز طعمه‌هایشان را جست‌و‌جو و تعقیب می‌کنند و در نهایت مثل گربه به آن‌ها هجوم می‌برند. وقتی هوا تاریک می‌شود، این شکارچیان کوچک‌جثه که هم‌اندازه‌ی نخود هستند خودشان را آویزان می‌کنند و شاید خواب هم ببینند.

پژوهشگران می‌گویند گونه‌ای از عنکبوت‌های جهنده با نام علمی Evarcha arcuata در همان حین که پاهایش را به‌شکل ناگهانی تکان و چشم‌هایش را حرکت می‌دهد، چیزی شبیه به خواب REM از خود به نمایش می‌گذارد. REM مرحله‌ای از خواب در پستانداران با حرکات سریع چشم است که در جریان آن بیشتر رؤیاهایمان را می‌بینیم.

مطالعه‌ی جدید نشان می‌دهد که که احتمالاً خواب REM در بین حیوانات رایج‌تر از آن است که فکرش را می‌کردیم. این موضوع می‌تواند به دانشمندان برای گره‌گشایی از اسرار تکامل خواب REM و هدف این مرحله از خواب کمک کند. لورن سامر رونی، زیست‌شناس حسی در مؤسسه‌ی تحقیقات تکامل و تنوع زیستی لایبنیتس که در مطالعه‌ی اخیر مشارکت نداشته، می‌گوید دیدن خواب REM در گونه‌هایی نظیر عنکبوت که از لحاظ زیستی تفاوت زیادی با ما انسان‌ها دارد «واقعاً شگفت‌انگیز» است.

دانیلا روسلر، بوم‌شناس رفتاری در دانشگاه کنستانتس آلمان و یکی از نویسندگان مقاله، می‌گوید از اینکه عنکبوت‌های جهنده در شب گاهی اوقات به‌صورت وارونه خودشان را آویزان می‌کنند، غافلگیر شده است.

دکتر روسلر شروع‌ به فیلم‌برداری از عنکبوت‌ها کرد و متوجه یک‌سری رفتارهای عجیب دیگر در آن‌ها شد: «عنکبوت‌ها به‌صورت ناگهانی حرکاتی دیوانه‌وار با پایشان انجام می‌‌دهند و شروع به لرزیدن می‌کنند. این اتفاق بلافاصله من را یاد یک گربه یا سگِ خوابیده انداخت. البته منظورم گربه یا سگی که در حال رؤیا دیدن باشد نیست.»

این نوع حرکات ناگهانی در اندام‌ها یکی از نشانگرهای خواب REM است. در این مرحله از خواب بیشتر عضلات بدن شل می‌شوند و فعالیت الکتریکی مغز شبیه حالت بیداری است. نکته‌ی مهم دیگر، حرکات سریع چشم است. (خواب REM نام خود را از حرکات سریع چشم گرفته است.) بااین‌حال شناسایی خواب REM در حیواناتی مثل عنکبوت که چشم‌هایی ثابت دارند، دشوار است.

آن‌طور که نیویورک تایمز می‌نویسد، بخشی از چشم عنکبوت جهنده حرکت می‌کند. عنکبوت‌های آکروبات‌باز دارای مجموعاً هشت چشم هستند و در پشت عدسی دو چشم بزرگ آن‌ها شبکیه‌های جذب‌کننده‌ی نور وجود دارد که با هدف اسکن کردن محیط حرکت می‌کنند. بخش بیرونی بدن بندپایان معمولاً مجاری موزشکل را پنهان می‌کند، بااین‌حال این مجاری روی بدن عنکبوت‌های نوزاد دیده می‌شود چون آن‌ها اسکلت خارجی نیمه‌شفاف دارند.

اعضای تیم دکتر روسلر در بچه‌عنکبوت‌هایی که کمتر از ۱۰ روز از تولدشان می‌گذشت و مشغول استراحت بودند به‌دنبال شبکیه‌ی متحرک گشتند. پل شاو، عصب‌شناس در دانشکده‌ی پزشکی دانشگاه واشینگتن، می‌گوید: «این کارِ بسیار هوشمندانه‌ای است.» او می‌گوید دانشمندان در مطالعه‌ی اخیر حیوان مناسبی را برای یافتن پاسخ سؤال‌هایشان انتخاب کردند.

تماشای ویدئو در آپارات

دانشمندان در شب با استفاده از دوربین فروسرخ از عنکبوت‌ها فیلم گرفتند. در تمامی ۳۴ عنکبوت شبکیه‌ی چشم و اندام‌ها به‌صورت هم‌زمان به حرکت درآمدند و این حرکت معمولاً هر بار ۸۰ ثانیه طول کشید. به‌علاوه عنکبوت‌ها هر ۱۵ تا ۲۰ دقیقه حرکات شبکیه و اندام‌ها را تکرار کردند.

دانشمدان رفتارهای زیادی مشاهده کردند، از حرکت‌های مداوم اندام تارساز تا جمع شدن ناگهانی تمام پاها که تداعی‌کننده‌ی عنکبوت‌های مرده بود (عنکبوت‌های مرده پاهای خود را جمع می‌کنند، چون پس از مرگ فشار داخل پروزوما برای مقابله با عضلات فلکسور از بین می‌رود).

دکتر روسلر می‌گوید حتی پس از چند ساعت تماشای فرایند خواب عنکبوت‌ها احساس خستگی نکرده است. او می‌گوید تحرکات هر عنکبوت، منحصربه‌فرد به نظر می‌رسید: «همیشه مشتاق بودم که REM بعدی را ببینم.» دکتر سامر رونی می‌گوید آنچه دانشمندان در مطالعه‌ی اخیر مشاهده کردند با برخی از نشانه‌های خواب REM هم‌پوشانی نزدیکی دارد. دکتر سامر رونی با اشاره به انقباضات پا، عضله‌های شل‌شده و حرکات چشم می‌گوید: «تمامی آن‌ها مثل حرکاتی مشابه در پستانداران به نظر می‌رسند.»

دانشمندان خواب REM را غالبا در پستانداران مطالعه کرده‌اند. تشخیص این‌که در سایر حیوانات چه عواملی خواب REM را نشان می‌دهند دشوار است، بااین‌حال دانشمندان می‌گویند که شواهدی از خواب REM در پرندگان، سرپایان و خزندگان پیدا کرده‌اند. نتایج مطالعه‌ در عنکبوت‌ها نشان می‌دهد که احتمالاً خواب REM قدیمی‌تر یا همگانی‌تر از تصورات پیشین دانشمندان است.

دکتر روسلر و اعضای تیمش در تلاش‌اند تا بفهمند که آیا عنکبوت‌ها واقعاً خواب هستند یا نه. یک راه برای فهمیدن خواب بودن، بررسی سرعت برانگیخته شدن عنکبوت‌ها پس از تحریک شدن است. در واقع اگر عنکبوت‌ها در حالت آویزان دیرتر از عنکبوت‌هایی که می‌دانیم در حال استراحت هستند برانگیخته شوند، می‌توانیم بگوییم که خوابیده‌اند.

اگر مطالعات نشان دهند که عنکبوت‌ها واقعاً می‌خوابند، پژوهشگران می‌توانند با محروم کردن عنکبوت‌ها از خواب نیاز آن‌ها به خوابیدن را مورد بررسی قرار دهند. اگر عنکبوت‌های کم‌خواب سریع‌تر بخوابند و زمان بیشتری را در حالت شبیه به REM بگذرانند، این موضوع می‌تواند شواهد بیشتری درباره‌ی تجربه‌ی خواب REM توسط عنکبوت‌ها ارائه دهد.

به گفته‌ی دانشمندان ممکن است عنکبوت‌ها به برخی از مزایای خواب در انسان‌ها نیز دسترسی پیدا کنند. بارت کلاین، حشره‌شناس در دانشگاه ویسکانسین-لا کراس که در مطالعه مشارکت نداشته است، می‌گوید: «بسته به این‌که رؤیا دیدن را چگونه تعریف می‌کنید، هیچ دلیلی وجود ندارد که فکر کنیم عنکبوت‌ها رؤیا نمی‌بینند.» دکتر کلاین در ادامه می‌گوید که احتمالاً عنکبوت‌ها در خواب تکراری از خاطرات خود را می‌بینند و با استفاده از آن‌ها مشکلات احتمالی را حل می‌کنند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد عنکبوت‌های جهنده نسبت‌ به ابعاد بدنشان مغزی پیچیده دارند و در برخی مطالعات اعلام شده که این جانوران می‌توانند مسیر حرکت خود را برنامه‌ریزی کنند. عنکبوت‌های جهنده جانورانی شکارچی‌اند که حشرات یا عنکبوت‌های دیگری را که گاهی‌اوقات هم‌اندازه‌ی خودشان هستند شکار می‌کنند. این عنکبوت‌ها حرکاتی هماهنگ انجام می‌دهند و برخی از آن‌ها برای جلب توجه عنکبوت ماده حرکاتی موزون به نمایش می‌گذارند.

دکتر کلاین می‌گوید که به عقیده‌ی او رؤیا دیدن عنکبوت‌های جهنده احتمالاً شامل دراماتیک‌ترین لحظات زندگی آن‌ها می‌شود. نتایج این مطالعه در مجله‌ی علمی Proceedings of the National Academy of Sciences منتشر شده است.