کوسه‌ها از دایناسورها و درختان هم قدیمی‌ترند؛ راز موفقیت آن‌ها چیست؟
کوسه‌ها گونه‌هایی تازه‌وارد در سیاره‌ی ما نیستند و حداقل ۴۵۰ میلیون سال از شکل‌گیری این حیوانات می‌گذرد. کوسه‌ها توانسته‌اند از چهار مورد از پنج انقراض دسته‌جمعی بزرگ کره‌ی زمین جان سالم به در ببرند، از جمله فاجعه‌ی عظیمی که ۶۶ میلیون سال پیش در پایان دوره‌ی کرتاسه دایناسورهای غیرپرنده را از بین برد.
دیرینه‌شناسان می‌گویند کوسه‌ها قدیمی‌تر از دایناسورها هستند که تقریباً ۲۴۰ میلیون سال پیش در زمین ظهور کردند. نکته‌ی جالب دیگر این است که گفته می‌شود قدمت کوسه‌ها به پیش از دوران ظهور درختان برمی‌گردد. درختان حدوداً ۳۹۰ میلیون سال پیش روی زمین تکامل پیدا کردند. کوسه‌ها به‌عنوان گروه بزرگی از حیوانات چگونه توانسته‌اند این همه سال زنده بمانند؟ راز موفقیت این حیوانات چیست؟
یکی از توضیحات این است که کوسه‌ها می‌توانند در واکنش به شرایط محیطی فیزیولوژی خود را اصلاح کنند (مثلاً کاهش ابعاد بدن به هنگام افزایش دما). این مشخصه باعث می‌شود گونه‌ها بتوانند به سرعت خودشان را با آشیان‌های بوم‌شناختی که همواره در حال تغییر هستند سازگار کنند.
کوسه‌ها جزو خویشاوندان نزدیک چارگوش‌ماهی‌ها، پرتوماهی‌ها و موش‌ماهی‌ها (کیمرا) محسوب می‌شوند که همگی عضو گروهی به نام غضروف‌ماهیان هستند. وجه تمایز غضروف‌ماهیان این است که بخش اعظم اسکلت آن‌ها به‌جای استخوان از غضروف ساخته شده است.
مطالعات انجام‌گرفته روی بیان ژن در چارگوش‌ماهی‌ها نشان می‌دهد که این دسته از ماهی‌های غضروفی می‌توانند خودشان را با تغییر چند درجه‌ایِ دمای آبی که در آن زندگی می‌کنند سازگار کنند. برای نمونه جمعیتی از چارگوش‌ماهی زمستانی (با نام علمی Leucoraja ocellata) که در خلیج جنوبی سنت لارنس در کانادا زندگی می‌کنند، توانسته‌اند در دوره‌ای ۷ هزار ساله خودشان را با افزایش ۱۰ درجه‌ای دمای آب تطبیق دهند. مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۶ که در مجله‌ی Royal Society Open Science منتشر شد، نشان داد این ماهی‌ها در بازه‌ی زمانی یادشده ابعاد بدن خود را ۴۵ درصد کاهش داده‌اند. به عقیده‌ی دانشمندان این میزان کاهش ابعاد بدن، بسیار چشمگیر است.
از نظر تکاملی، ۷ هزار سال دوره‌ی کوتاه‌مدتی محسوب می‌شود و همین موضوع باعث شد دانشمندان تصور کنند کاهش سریع ابعاد بدن چارگوش‌ماهی‌های زمستانی ناشی از نوعی پاسخ اپی‌ژنیک است. به بیانی بهتر، دانشمندان عقیده دارند به جای نقش انتخاب طبیعی در اولویت‌دهی به ماهی‌های کوچک‌تر، عوامل محیطی باعث تغییر بیان ژن‌ها در چارگوش‌ماهی‌های زمستانی شده است.
کریستوفر لو، استاد زیست‌شناسی دریا و مدیر آزمایشگاه Shark Lab در دانشگاه ایالتی کالیفرنیا لانگ بیچ، در گفت‌و‌گو با لایوساینس اعلام کرد وجه تمایز برخی از کوسه‌ها این است که ژنوم بسیار بزرگی دارند. این ژنوم ممکن است حاوی ژن‌هایی باشد که اکنون به کار نیایند اما به آن‌ها برای سازگاری با شرایط آب‌و‌هوایی گذشته کمک کرده باشد.
به‌علاوه، چندین گونه از نرم‌آبشش‌داران (زیررده‌ای از غضروف‌ماهیان که شامل کوسه‌ها می‌شود) می‌توانند در بین آب‌های شور و شیرین جابه‌جا شوند. حرکت در بین آب‌های شور و شیرین چالش بیولوژیکی بزرگی است. گاوکوسه (با نام علمی Carcharhinus leucas) یکی از شناخته‌شده‌ترین کوسه‌هایی است که می‌تواند در آب شور و شیرین زندگی کند. این توانایی احتمالاً در دورانی که دمای جهان در حال تغییر بود و حجم عظیمی از آب شیرین به دلیل ذوب شدن یخ‌ها وارد اقیانوس‌ها می‌شدند، به گونه‌های قدیمی کوسه کمک کرده است.
گوین نیلور، مدیر پروژه‌ی تحقیقاتی فلوریدا روی کوسه‌ها، می‌گوید تطبیق‌پذیری با آب شور و شیرین احتمالاً زیربنای طول عمر کوسه‌ها به‌عنوان یک گروه است. به‌نقل از موزه‌ی تاریخ طبیعی لندن، کوسه‌ها در عمق‌های مختلف آب یافت می‌شوند؛ گروهی از آن‌ها در اقیانوس‌های عمیق زندگی می‌کنند، گروهی در دریاهای کم‌عمق هستند و حتی برخی از آن‌ها در رودخانه‌ها دیده می‌شوند. کوسه‌ها می‌توانند ازطریق مجموعه‌ی متنوعی از غذاها نظیر پلانکتون‌ها، ماهی‌ها، خرچنگ‌ها، فوک‌ها و حتی نهنگ‌ها تغذیه کنند. به عبارتی دیگر اگر یک زیستگاه یا نوعی منبع غذا درمعرض خطر باشد، تنوع کوسه‌ها باعث می‌شود حتی در صورت انقراض گروهی از آن‌ها، گروهی دیگر همچنان زنده بماند.
- با عجیب ترین کوسه‌های جهان آشنا شوید؛ از کوسه بدون پوست تا غول تک چشم
- کوسه سفید بزرگ احتمالاً عامل انقراض مگالودون، هیولای باستانی دریاها بود
ما به‌طور معمول به کوسه‌ها به‌عنوان حیواناتی کاملاً گوشت‌خوار نگاه می‌کنیم اما به‌لطف مطالعه‌ای که سال ۲۰۱۸ در مجله‌ی Proceedings of the Royal Society B منتشر شد، اکنون می‌دانیم کوسه‌ها تنوع غذایی زیادی دارند. سازگاری کوسه‌ها با انواع منابع غذایی احتمالاً به آن‌ها امکان داده که به هنگام کمبود منابع مختلف، همچنان غذا به بدن خود برسانند و زنده بمانند.
نیلور می‌گوید کوسه‌ها در گذشته توانسته‌اند به‌خوبی با تغییرات اقلیمی مقابله کنند، اما امروز بزرگ‌ترین چالش برای کوسه‌ها و پرتوماهی‌ها، صید بی‌رویه توسط انسان است. به گفته‌ی نیلور، این حیوانات هیچ ترفند هوشمندانه‌ای بلد نیستند تا با اتکا به آن از صید شدن خود جلوگیری کنند. کریستوفر لو می‌گوید: «احتمالاً آثار ناشی از آلودگی، مواد آلاینده و نابودی زیستگاه باعث نابودی کوسه‌ها در برخی مناطق می‌شود.»
نقش کوسه‌ها در اکوسیستم اقیانوس‌ها را نمی‌توان نادیده گرفت، چون اکثر این حیوانات شکارچی رأس هرم غذایی هستند و نقش مهمی در تنظیم ثبات بخشهای پایینی زنجیره‌ی غذایی ایفا می‌کنند. تعداد شکارچیان بسیار کمتر از پلانکتون‌ها است، اما اثر بزرگ‌تری از خود بر جای می‌گذارند؛ چون شکارچیان رأس هرم از ماهی‌های شکارچی، ماهی‌های شکارچی از ماهی‌های گیاه‌خوار و ماهی‌های گیاه‌خوار از پلانکتون‌ها تغذیه می‌کنند.
