برخی از ما نیمه‌نئاندرتال هستیم و داروها را به‌طرز متفاوت هضم می‌کنیم

زندگی با داروی وارفارین سختی‌های خود را دارد. بیماران باید دوز مصرف این داروی ضدانعقاد خون را به دقت رعایت کنند. دوز پایین ممکن است به‌اندازه‌ی کافی بر غلظت خون تأثیر نگذارد درحالی‌که مصرف دوز بالا می‌تواند باعث افزایش خطر خون‌ریزی غیرقابل‌کنترل شود. یافته‌های یک مطالعه‌ی جدید نشان می‌دهد اشتراک ژنی بین انسان‌های امروزی با خویشاوندان منقرض‌شده‌ی انسان‌تبار ما‌ ممکن است باعث پیچیده‌تر شدن فرایند تنظیم دوز این دارو شود.

محققان این مطالعه دریافتند که تفاوت در آنزیم‌های مسئول تجزیه‌ی مواد دارویی مانند وارفارین،‌ ایبوپروفین و استاتین‌های کاهنده‌ی کلسترون خون ریشه در ژن‌های باستانی ما دارد. این کشف می‌تواند یک توضیح قانع‌کننده برای تفاوت در پاسخ بدن بیماران مختلف به داروهای یکسان ارائه دهد. هوگو زبرگ متخصص ژنتیک تکاملی و رهبر این گروه تحقیقاتی در مؤسسه‌ی کارولینسکای سوئد در این مورد می‌گوید:

این مورد نمونه‌ای از هم‌آمیزی انسان‌های امروزی با نئاندرتال‌ها است که به‌طور مستقیم بر سلامت بدن تأثیر می‌گذارد، به‌طوری که دوزهای درمانی برخی داروها می‌تواند برای افراد دارای ژن‌های نئاندرتال سمی باشد.

پیشرفت‌های صورت‌گرفته در تعیین توالی ژنوم‌ها به آشکار شدن گستردگی اختلاط ژنتیکی بین انسان‌‌تبارهای گوناگون کمک شایانی کرده است. هر یک از گونه‌های باستانی از پیشنیان انسان‌تبار ما هر چند ده‌هزار سال یک‌بار از تمام نقاط زمین گذر می‌کردند و گاهی در سر راه خود با گونه‌های قبلی مهاجران تشکیل خانواده می‌دادند.

البته کشف ژن‌های حاصل از اختلاط گونه‌های مختلف انسان‌تبارها کار ساده‌ای نیست؛ بااین‌حال محققان به‌مرور زمان به شواهد بیشتری از تأثیر ژن‌های به‌ ارث رسیده از این جوامع منقرض‌شده بر وضعیت زیستی گونه‌های امروزی دست پیدا می‌کنند. البته در بیشتر موارد تأثیر این ژن‌ها بر بدن و تفاوت ناشی از آن‌ ناچیز است، اما وقتی صحبت از تأثیر یک آنزیم یا کانال پروتئینی با ژن‌ها‌ی باستانی بر سلامتی بدن ما باشد بهتر است تا جایی که امکان دارد اطلاعات خود را از روند تکاملی این ژن‌ها افزایش دهیم.

یکی از این ژن‌ها CYP2C9 نام دارد و وظیفه‌ی آن کدگذاری سیتوکروم P450 است. این سیتوکروم درواقع یک خانواده‌ی بزرگ از آنزیم‌ها است که در کبد یافت می‌شوند. این آنزیم‌ها وظیفه‌ی تجزیه و به‌تبع آن جذب طیف وسیعی از داروهای پرکاربرد از جمله‌ داروهایی درمان التهاب و کنترل صرع را برعهده دارند. احتمال دارد شکل این آنزیم‌ها در بدن افراد مختلف تفاوت‌های جزئی داشته باشد که ناشی از ۲۰ نوع کدگذاری منحصربه‌فرد از ژن CYP2C9 است.

برخی از ساختارهای آنزیم‌های تجزیه‌کننده‌ی دارو نسبت به برخی ساختارهای دیگر در متابولیزه‌ کردن مواد دارویی بهتر عمل می‌کنند. این سخن بدین معنی است که میزان ماندگاری دوز یک داروی به‌خصوص در بدن شما به نسخه‌ی به‌ارث‌رسیده به ‌شما از ژن CYP2C9 بستگی دارد. برای مثال میزان فعال‌ بودن نسخه‌ی CYP2C9*2 از این ژن نسبت به نسخه‌ی متداول‌تر CYP2C9*1 کمتر است. از این‌ رو بدن افراد حامل ژن نسخه‌ی CYP2C9*2 ممکن است مواد دارویی را با سرعت آهسته‌تری متابولیزه کرده و جذب کند.

به‌نظر می‌رسد از بین نسخه‌های فرعی مختلف از این ژن، نسخه‌ی CYP2C9*2 به‌همراه نسخه‌ی CYP2C9*3 بیش‌ از نسخه‌های دیگر در بدن افراد، به‌خصوص افراد عضو یک خانواده، دیده می‌شوند. البته اگر این ژن‌ها توسط ده‌ها هزار جفت‌باز دی‌ان‌ای جدا نشده بودند این موضوع چندان عجیب به‌نظر نمی‌رسید.

زبرگ و همکاران او با علم به وجود نمونه‌های دیگری از جفت‌نسخه‌های متداول از ژن‌های به‌ارث‌رسیده از ژنوم نئاندرتال در کروموزوم‌های بدن انسان‌های امروزی، به مقایسه‌ی توالی ژنتیکی به‌دست‌آمده از ۱۴۶ خانواده‌ی مختلف پرداختند تا میزان تفاوت‌ آن‌ها نسبت به کدهای ژنتیکی پایگاه‌های داده را کشف کنند. گفتنی است داده‌های ژنتیکی پایگاه‌ داده‌ها حاوی ژنوم انسان‌های امروزی در کنار ژنوم انسان‌های باستانی است.

محققان در مطالعات خود دریافتند که رشته‌های DNA حاوی دو نسخه‌ از ژن سیتوکروم که کدگذاری سیتوکروم P450 را برعهده دارند با ژن‌های مربوط به انسان‌های نئاندرتال مشابهت دارند. از این‌ رو به‌یقین می‌توان گفت که ده‌ها‌ هزار سال پیش انسان‌هایی امروزی با نئاندرتال‌ها اختلاط داشته‌اند و درنتیجه ترکیبی از این ژن‌ها به خانواده‌های امروزی راه یافته است.

البته محققان اعلام کرده‌اند که این یافته‌ها نمی‌تواند تغییر بزرگی در نحوه‌ی درمان بیماران با داروهایی مانند وارفارین یا استاتین‌ها ایجاد کند چراکه متخصصان در طول دوره‌ی درمان بیماران خود هنگام تجویز چنین داروهایی، با به‌کار بردن روش‌های مختلف مانند اخذ آزمایش‌های خون منظم اطمینان حاصل می‌کنند که دوز داروهای تجویز‌شده در داخل محدوده‌ی موردنظر باشد.

بااین‌حال یافتن منشأ روند تکامل نسخه‌های مختلف از چنین آنزیم‌های مهمی می‌تواند به درک بهتر شرایط تکامل آن‌‌ها و دلیل تفاوت سطح سلامت بدن افراد کمک کند.

دستاوردهای این تحقیق در ژورنال Pharmacogenomics منتشر شده است.