آیا واکسن اسپوتنیک وی به‌اندازه ادعای دانشمندان روس اثربخش است؟

اگر شیر یا خط کنید، احتمال اینکه نتیجه شیر یا خط شود، برابر است. بااین‌حال اگر چند نفر هرکدام ده‌ها بار شیر یا خط انجام دهند، احتمال اینکه شیر یا خط شدن نتیجه برای همه‌ی آن‌ها پنجاه‌پنجاه باشد، بسیار کم است. همچنین، در این شرایط بعید است که احتمال شیر یا خط شدن نتیجه برای همه‌ی افراد مثل هم باشد (پنجاه‌پنجاه یا هر احتمال دیگر).

کایل شلدریک از دانشگاه نیوساوت‌ولز استرالیا و همکارانش از این مفهوم ساده استفاده کرده‌اند تا نشان دهند نتایج کارآزمایی بالینی واکسن روسی اسپوتنیک وی برای بیماری کووید ۱۹ که سال گذشته‌ی میلادی در نشریه لنست منتشر شد، اعدادی را شامل می‌شود که بسیار بعید است در آن نوع کارآزمایی بالینی به‌دست بیایند.

به‌گزارش خبرگزاری اکونومیست، اعضای تیم دکتر شلدریک نتایج بررسی‌های خودشان را ۲۰ ژوئن ۲۰۲۲ (۳۰ خرداد ۱۴۰۱) در قالب مقاله‌ای در ژورنال آمریکایی درمان‌شناسی منتشر کردند. دکتر شلدریک می‌گوید یکی از عواملی که او و اعضای تیمش را به بررسی اخیر ترغیب کرده، نگرانی‌های محققان دیگر بابت الگویی به‌خصوص در مقاله‌ی نتایج کارآزمایی بالینی واکسن اسپوتنیک وی بوده است.

در آن مقاله، اثربخشی واکسن اسپوتنیک وی در تمامی پنج گروه سنی بررسی‌شده تقریباً یکسان بود. پاسخ دانشمندان روسی به نگرانی محققان این بود که نتایج اعلام‌شده در مقاله نشان‌دهنده‌ی نوعی اثربخشی واقعی است و متفاوت‌بودن سن افراد تغییری در میزان اثربخشی اعمال نمی‌کند.

بااین‌حال، کارآزمایی‌های بالینی معمولاً با انواع شرایط ناگهانی و پیش‌بینی‌نشده مواجه می‌شوند که در اصطلاح پزشکی به «نویز» معروف هستند. برداشت محققان این است که در کارآزمایی بالینی واکسن اسپوتنیک وی منابع مختلف نویز یکدیگر را خنثی کرده‌اند؛ به‌گونه‌ای که الگویی از اثربخشی مساوی در تمامی گروه‌های سنی ایجاد کردند.

اعضای تیم دکتر کایل شلدریک برای بررسی احتمال وقوع این رویداد شرایطی فرضی مشابه با روش‌های ارائه‌شده در مقاله‌ی اسپوتنیک وی در نظر گرفتند. این محققان سپس بررسی کردند که وقتی ترکیبات مختلفی از نویز در نمونه‌ای فرضی از شرکت‌کنندگان در کارآزمایی بالینی واکسن اسپوتنیک وی رخ دهد، چه اتفاقی می‌افتد.

اعضای تیم دکتر شلدریک با استفاده از سیستم شبیه‌سازی کامپیوتری ۱٬۰۰۰ نوع نویز تصادفی ایجاد و سپس میزان اثرگذاری آن‌ها روی آمار مربوط به اثربخشی اسپوتنیک وی در پنج گروه سنی را محاسبه کردند. درنهایت، محققان آمار به‌دست‌آمده را با ادعای دانشمندان روسی مقایسه کردند. اعضای تیم دکتر شلدریک این تمرین را برای چهار واکسن دیگر بیماری کووید ۱۹، یعنی آسترازنکا، جانسون اند جانسون، مدرنا و فایزر، نیز انجام دادند.

دکتر شلدریک و اعضای تیمش متوجه شدند بین یک‌چهارم تا نیمی از اثربخشی محاسبه‌شده برای واکسن‌های آسترازنکا، جانسون اند جانسون، مدرنا و فایزر در تمامی گروه‌های سنی، در محدوده‌ی اثربخشی رسمی اعلام‌شده برای این واکسن‌ها بود. در اسپوتنیک وی، هیچ‌ قسمتی از اثربخشی محاسبه‌شده‌ی تیم دکتر شلدریک با ادعای دانشمندان روسی هم‌خوانی نداشت.

سپس، محققان آزمایش خود را با ۵۰٬۰۰۰ شبیه‌سازی به‌ازای هر واکسن تکرار کردند. در اسپوتنیک وی، تنها نتایج ۱۳ مورد از شبیه‌سازی‌ها با محدوده‌ی اعلام‌شده‌ی دانشمندان روسی مطابقت داشت. به‌بیان بهتر، به‌طور میانگین هر آزمایش باید ۳٬۸۰۰ بار تکرار شود تا نمونه‌ای به‌دست بیاید که اثربخشی اسپوتنیک وی در تمامی گروه‌های سنی در محدوده‌ی اعلام‌شده‌ی دانشمندان روسی قرار بگیرد. درباره‌ی چهار واکسن دیگر، نتایج مطلوب پس از دو تا چهار بار تکرار آزمایش به‌دست می‌آید.

مطالعه‌ی دکتر شلدریک و اعضای تیمش باردیگر اعدادی را رد می‌کند که دانشمندان روسی به اثربخشی واکسن اسپوتنیک وی نسبت داده‌اند. ژورنال لنست اعلام کرده است که از نگرانی‌ها درباره‌ی دقیق‌بودن داده‌های مربوط به اسپوتنیک وی آگاهی دارد؛ به‌همین‌دلیل، از نویسندگان مقاله دعوت می‌کند تا به جدیدترین سؤالات در این زمینه پاسخ دهند.

یکی از محققان می‌گوید اگر نویسندگان مقاله داده‌های موردنیاز را منتشر کنند تا سایر دانشمندان بتوانند روی آن‌ها تحقیق انجام دهند، مسئله حل می‌شود. به‌نظر می‌رسد اکنون توپ در زمین دانشمندان روسی است.