روزهای آخر عمر اینسایت فرا رسیده است؛ ناسا برای وداع با مریخ‌نشین خود آماده می‌شود
چهارم مه (۱۴ اردیبهشت)، سطح‌نشین اینسایت ناسا کشف بزرگی انجام داد و موفق شد قدرتمندترین لرزش شناسایی‌شده تاکنون در جهانی دیگر با بزرگی ۵ ریشتر را ثبت کند. بااین‌حال بزرگ‌ترین دستاورد اینسایت ممکن است درعین‌حال واپسین فعالیت آن باشد. فقط دو هفته بعد، دانشمندان تیم اینسایت فاش کردند که صفحه‌های خورشیدی سطح‌نشین اکنون پوشیده از گرد و خاکی هستند که از زمان ورود فضاپیما به سیاره به تدریج روی هم انباشته شده‌اند. کاهش قدرت این صفحه‌ها احتمالاً پایان مأموریت را رقم خواهد زد.
به‌گزارش وایرد، کاتیا زامورا-گارسیا، نایب‌رئیس پروژه‌ی اینسایت در آزمایشگاه پیش‌رانش جت ناسا سه‌شنبه در کنفرانسی مطبوعاتی گفت وقتی سطح‌نشین روی سیاره سرخ فرود آمد، صفحه‌های خورشیدی روزانه ۵ هزار وات ساعت برق تولید می‌کردند؛ اما اکنون این مقدار به حدود یک‌دهم کاهش یافته است. دانشمندان همچنان برای چند هفته‌ی دیگر به استفاده‌ی تمام‌وقت از لرزه‌سنج و دوربین بازوی رباتیک اینسایت ادامه خواهند داد و سپس آن‌ها را به مدت نیم‌روز مریخی فعال نگاه خواهند داشت. بااین‌حال انتظار می‌رود فعالیت‌های علمی اینسایت تابستان امسال، احتمالاً در ماه ژوئیه به پایان برسد.
بروس بانرت، پژوهشگر ارشد اینسایت در آزمایشگاه پیش‌رانش جت می‌گوید «فکر می‌کنیم تا چند ماه آینده احتمالاً مجبور خواهیم شد ابزارها را خاموش کنیم. شاید چند ماه پس از آن، خود فضاپیما انرژی کافی برای بیدارماندن و ارتباط با زمین را نداشته باشد.»
از سال ۲۰۱۸ تاکنون، اینسایت در نزدیکی استوای مریخ در دهانه‌ی برخوردی صافی به نام دشت الیسیوم ساکن شده و ساختار درونی این سیاره را با لرزه‌سنجی کاوش کرده که ساخت تیمی از دانشمندان در مرکز ملی مطالعات فضایی فرانسه است. این ابزار حساس، امواج لرزه‌ای را به صورت حرکات ریز در زمین تشخیص می‌دهد و میزان لرزش را اندازه می‌گیرد. سال گذشته، لرزه‌سنج به دانشمندان کمک کرد تا اندازه و چگالی هسته‌ی مریخ و همچنین ضخامت پوسته‌ی آن را تعیین کنند. سطح‌نشین داده‌های آب‌وهوا را نیز جمع‌آوری می‌کند.
چشمگیرترین یافته‌ی اینسایت احتمالاً شناسایی مریخ‌لرزه‌ای بزرگ در اوایل ماه جاری است که از مریخ‌لرزه‌ی قدرتمند شناسایی‌شده در ماه اوت سال گذشته تقریباً ۱۰ برابر قوی‌تر بود. روی زمین، جابه‌جایی، تشکیل و برخورد صفحات تکتونیکی (زمین‌ساختی) موجب ایجاد زلزله و همچنین آتشفشان می‌شود. اما مریخ هرچند احتمالاً میلیاردها سال پیش سامانه‌ی تکتونیکی فعالی همراه با هسته‌ای مذاب داشت، اکنون فاقد چنین چیزی است. بااین‌حال دانشمندان بر این باورند که سیاره سرخ هنوز برخی فعالیت‌های تکتونیکی محدود دارد. پوسته‌ی مریخ حتی در صورت نداشتن حرکت، شکننده است و شکستگی‌ها و نقاط ضعف دارد؛ زیرا این سیاره با سردشدن تدریجی اندکی کوچک می‌شود. آموختن بیشتر درباره‌ی پوسته‌ی مریخ و رخدادهای درحال وقوع زیر آن، هدف اصلی مأموریت اینسایت بوده است.
اینسایت درابتدا برای دو سال فعالیت برنامه‌ریزی شده بود؛ اما اکنون طول عمر خود را تقریباً دو برابر کرده است. این سطح‌نشین تغییرشکل‌پذیر، صبورانه بخش عمده‌ی ماموریتش را درحالی‌که در نقطه‌ای استوایی مستقر بوده، به پایان برده است. مریخ‌نشین هم از طوفان‌های گرد و غبار و هم آب‌وهوای صاف مریخ جان سالم به‌در برده و هم در طول فعالیت‌های تکتونیکی و هم دوره‌های آرام به فعالیتش ادامه داده است. به‌گفته‌ی بانرت، اینسایت به استثنای فرو بردن یک کاوشگر حرارتی درون زمین مریخ، هم‌اکنون به تمام اهدافش دست یافته است.
صفحه‌های خورشیدی مریخ‌نشین اینسایت در سال ۲۰۱۸ (چپ) و ۲۰۲۲ (راست).
کاوشگر حرارتی ساخت مرکز هوافضای آلمان است و به‌منظور اندازه‌گیری دمای داخلی سیاره سرخ و فراهم‌کردن اطلاعات بیشتر درباره‌ی زمین‌شناسی زیرسطحی طراحی شده است؛ اما اینسایت نتوانست این کاوشگر را که با عنوان «مول» نیز شناخته می‌شود، به اندازه کافی در اعماق خاک مریخ فرو ببرد. خاک مریخ نخستین تلاش مریخ‌نورد پرسویرنس برای جمع‌آوری نمونه‌ی سنگ را نیز با شکست مواجه کرد.
هرچند هر دو صفحه‌ی خورشیدی اینسایت که هر کدام به شکل کیکی ده‌بخشی هستند،، انرژی کافی را به‌طرز مؤثر برای مریخ‌نشین تأمین می‌کنند، گرد و خاک همواره پاشنه‌ی آشیل آن‌ها بوده است. ریموند آرویدسون، دانشمند سیاره‌ای در دانشگاه واشنگتن در سنت لوئیس و عضو تیم‌های آزمایشگاه علوم مریخی و مدارگرد شناسایی مریخ به وایرد می‌گوید طوفان‌های گرد و خاک اغلب در مریخ اتفاق می‌افتند و عمدتاً در طول تابستان ظاهر می‌شوند؛ اما نه به آن شدت که در فیلم مریخی به تصویر کشیده شده‌اند. با گذشت زمان، خاک به‌طور مداوم روی صفحات خورشیدی تخت و افقی انباشته شدند و رنگ تقریباً سیاه آن‌ها را به‌طور کامل به زرد غبارآلود تبدیل کردند. این امر انرژی مریخ‌نشین و درنهایت امید به زندگی آن را محدود کرده است.
در ماه ژانویه، طوفان گرد و خاکی بزرگ و غلیط مانع از رسیدن نور خورشید به صفحه‌ها شد. به دلیل کاهش انرژی تولیدی، تیم اینسایت مریخ‌نشین را در «حالت ایمن» قرار داد و تمام عملکردها به‌جز موارد ضروری برای بقا را متوقف کرد. سپس ۱۲ روز بعد، فعالیت‌های معمول مریخ‌نشین از سر گرفته شد. ازآنجا که اینسایت در یک مکان ثابت گیر افتاده است، تقریباً هیچ توانی برای حرکت‌دادن خود و خلاصی از گرد و خاک ندارد. امی ویلیامز، زمین‌شناس در دانشگاه فلوریدا که با مریخ‌نوردهای کیوراسیتی و پرسویرنس کار می‌کند، می‌گوید: «با مریخ‌نورد، ممکن است بتوانید صفحه‌های خورشیدی را کج کنید؛ اما با مریخ‌نشین، همان جایی هستید که بودید.» دو مریخ‌نورد یادشده‌ی ناسا از پلوتونیوم رادیواکتیو نیرو می‌گیرند؛ درحالی‌که مریخ‌نوردهای نسل پیشین شامل اسپریت و آپورچونیتی به صفحه‌های خورشیدی مجهز بودند.
هرچند طوفان‌های مریخی می‌توانند گرد و خاک را روی صفحه‌های خورشیدی بپاشند، با بادهایی نیز همراه هستند که می‌توانند گرد و خاک را جارو کنند. به‌گفته‌ی ویلیامز، این اتفاق به نفع آپورچونیتی و اسپریت بود. او افزود «در نزدیکی آن‌ها به قدر کافی گردبادهایی وجود داشت که دراصل صفحه‌های خورشیدی را تمیز و عمر طولانی آن مأموریت‌ها را امکان‌پذیر کردند. اینسایت چندان خوش‌شانس نبوده است.» آرویدسون می‌گوید: «خاک دوست ما نیست. ظاهراً موقعیت اینسایت چندان از این گردبادها یا بادهای شدید برای پراکندن گرد و خاک ندارد. خاک فقط انباشته می‌شود.»
- سطح‌نشین اینسایت ناسا قوی‌ترین و طولانی‌ترین مریخ‌لرزه‌های ثبت‌شده تاکنون را شناسایی کرد
- نگاهی به مریخ‌نشین اینسایت ناسا: از آغاز پروژه تا پرتاب
در مه ۲۰۲۱، تیم اینسایت تکنیک حذف خاک جدیدی را با موفقیت امتحان کرد و با استفاده از بازوی رباتیک مریخ‌نشین، روی صفحه‌ی خورشیدی دانه‌های شن ریخت. وقتی وزش باد شن‌ها را با خود میبرد، قدری از گرد و خاک را همراه آن جارو می‌کرد. اما این ترفند این‌بار برای نجات مریخ‌نشین کافی نیست. به‌کارگیری تکنیک حذف خاک در سال گذشته فقط چند ده وات ساعت انرژی بازگرداند. دانشمندان اکنون فکر می‌کنند فقط نزدیک به پنج درصد احتمال دارد که یک طوفان باد از روی خوش‌شانسی خاک کافی را از روی صفحه‌ها پاک کند تا در تابستان امسال جان تازه‌ای به مریخ‌نشین بدهد.
محیط‌های پرگرد و خاک همچنان برای مأموریت‌های آتی چالش‌برانگیز خواهند بود؛ اما دانش به‌دست‌آمده از اینسایت می‌تواند به آن‌ها کمک کند. لوری گریز، مدیر واحد علوم سیاره‌ای ناسا در مقر این سازمان در واشنگتن درجریان کنفرانس مطبوعاتی سه‌شنبه گفت اطمینان دارد که پیشرفت فناوری در آینده روش‌های هوشمندانه برای پاک نگه‌داشتن صفحه‌ها تا حد ممکن ارائه خواهد کرد.
هرچند تمام مأموریت‌های فضایی طول عمر محدودی دارند، افرادی که برای سال‌ها روی آن‌ها کار می‌کنند و طرفدارانی که دنبال‌کننده‌ی پیشرفت‌ها و یافته‌هایشان هستند، به‌طرز قابل درکی دلبسته‌ی این ماشین‌های فضایی می‌شوند. پس از آنکه مریخ‌نشین در انتهای امسال خاموش شود، احتمال دارد که باد در مسیر درست بوزد و اینسایت بتواند بیدار شود و دوباره به زمین سیگنال بفرستد. بانرت و همکارانش محض اطمینان به مریخ‌نشین گوش خواهند سپرد؛ اما در این بین ازآنجاکه پایان احتمالی اینسایت را پیش‌بینی می‌کنند، عزادار آن خواهند بود.
بانرت می‌گوید: «واقعاً ناراحت‌کننده است. این سطح‌نشین هرآنچه را که از آن خواسته بودیم و فراتر از آن، انجام داده است. این مریخ‌نشین واقعاً بخشی از خانواده است. من هر روز صبح از خواب بیدار می‌شوم و می‌بینم که چه پیام‌ها و داده‌هایی برایمان ارسال کرده است. مطمئن نیستم چه حسی دارد وقتی از خواب بیدار شوم و هیچ‌چیز در ایمیلم نباشد که به من بگوید در مریخ چه می‌گذرد. این اتفاق حفره‌ای کوچک در زندگی‌ام ایجاد خواهد کرد.»
